Τόν Μιχαήλ Γκορμπατσώφ τόν ἔβαλα στήν καρδιά μου!
Πῆγα στήν ΕΣΣΔ λίγο πρίν- καί λίγους μῆνες ἔπειτα ἀπό τήν ἐφαρμογή τῆς «Περεστρόϊκα» καί τῆς «Γκλάσνοστ». Καί εἶδα τό θαῦμα πού εἶχε ἀρχίσει νά συντελεῖται ἐκεῖ. Εἶδα πόσο διαφορετικά μιλοῦσαν, ντύνονταν, φέρονταν οἱ ξεναγοί, πόσο διαφορετικά συμπεριφέρονταν οἱ ὑπάλληλοι στά καταστήματα, πόσο διαφορετικοί ἦταν οἱ ἄνθρωποι στόν δρόμο! Κρῖμα πού ἀκολούθησε ὁ Γέλτσιν!
Τόν συνάντησα μία φορά, γιά πολύ λίγο, στόν Πειραιᾶ. Δέν θυμᾶμαι ἀκριβῶς τήν χρονολογία, ἀλλά ἦταν σούρουπο, ὅταν μοῦ τηλεφώνησε ὁ ἀλησμόνητος φίλος Νῖκος Τζερεφός, ἰδιοκτήτης τοῦ «Ἀγλαμαίρ» στό Τουρκολίμανο.
«Ἔρχεται τό βράδυ γιά φαγητό ὁ Γκορμπατσώφ» μοῦ λέει καί πῆγα, ὅπως πήγαινα πάντα ὅταν ὁ Νῖκος μοῦ «σφύριζε» κάποιο «λαυράκι». Ὅπως τότε, πού μέ εἶχε εἰδοποιήσει γιά τήν ἐπίσκεψη τοῦ σεΐχη Γιαμανί καί γιά ἐκείνη τοῦ Τσαουσέσκου!
Εἶδα ἕναν ἁπλό ἄνθρωπο, πού μέ χαιρέτισε μέ ἐγκαρδιότητα καί ἀρνήθηκε μέ εὐγένεια νά μιλήσει «ἔστω καί γιά λίγο», ὑπογραμμίζοντας –μέσῳ τῆς διερμηνέως– ὅτι ἡ ἐπίσκεψή του εἶναι καθαρῶς ἰδιωτική. Ἡ ἐφημερίδα μου, ὅμως, ἐξασφάλισε τήν φωτογραφία! Τόν ἐξετίμησα ἀκόμη περισσότερο, ὅταν τόν εἶδα στόν ἐπίλογο τοῦ ντοκυμανταίρ γιά τήν ζωή του, πού ἔφτιαξε ὁ Βέρνερ Χέρτζογκ. Ἐκεῖ, ὁ σκηνοθέτης καί ἀφηγητής ζητᾶ ἀπό τόν πρωταγωνιστή τῆς ταινίας νά ἀναφερθεῖ στήν σύζυγο καί συμφοιτήτριά του, Ράϊσα, πού ἔφυγε ἀπό τήν ζωή τό 1999.
«Θυμᾶστε τή φωνή της, τό γέλιο της, τήν μυρωδιά της, τό ἄρωμά της; Πόσο πολύ σᾶς λείπει;» τόν ρωτᾶ σχεδόν πιεστικά ὁ δημιουργός τῆς ταινίας, πού θά μείνει στήν ἱστορία. Καί ὁ ἄνθρωπος πού ἄλλαξε τόν κόσμο, δακρυσμένος, ἀπαντᾶ: «Ὅταν πέθανε, μοῦ πῆραν τή ζωή»…
Ἀντιγράφω ἀπό τό βιβλίο τοῦ John Lewis Gaddis Ὁ Ψυχρός Πόλεμος (ἐκδόσεις Παπαδόπουλος, σέ μετάφραση Ρηγούλας Γεωργιάδου). «Δέν γίνεται νά συνεχίσουμε νά ζοῦμε ἔτσι», θυμᾶται νά λέει στή σύζυγό του, Ράϊσα, ὁ Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, ἕνα βράδυ πρίν τό Πολιτικό Γραφεῖο τόν διορίσει, σέ ἡλικία πενῆντα τεσσάρων ἐτῶν, γενικό γραμματέα τοῦ ΚΚΣΕ στή θέση τοῦ Τσερνιένκο […] Ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Στάλιν εἶχε νά φτάσει ἕνας τόσο νέος ἄνδρας στήν κορυφή τῆς σοβιετικῆς ἱεραρχίας. Ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Λένιν δέν εἶχε ὑπάρξει Σοβιετικός ἡγέτης πτυχιοῦχος πανεπιστημίου. Καί ποτέ δέν ὑπῆρξε ἕνας ἡγέτης πού νά μιλάει τόσο ἀνοιχτά γιά τίς ἀδυναμίες τῆς χώρας του ἤ μέ τόση εἰλικρίνεια στήν ἀναγνώριση τῶν ἀποτυχιῶν τῆς μαρξιστικῆς – λενινιστικῆς ἰδεολογίας».
Ὁ Ἀνατόλι Τσερνιάεφ, ἕνας ἀπό τούς στενότερους συμβούλους του, σημειώνει στό προσωπικό του ἡμερολόγιο: «Πρώτη φορά ἀπό τότε πού ξεκίνησε ὁ Ψυχρός Πόλεμος, ἡ ΕΣΣΔ εἶχε ἕναν κυβερνήτη πού δέν φαινόταν ἀπειλητικός, ἀγροῖκος, ξεμωραμένος – ἤ ἐπικίνδυνος. Ὁ Γκορμπατσώφ ἦταν ἔξυπνος, μορφωμένος, δυναμικός, εἰλικρινής, μέ ἰδέες καί φαντασία. Οἱ μῦθοι καί τά ταμποῦ (συμπεριλαμβανομένων τῶν ἰδεολογικῶν) δέν τοῦ λένε τίποτα. Θά ἦταν ἱκανός νά τά ἰσοπεδώσει ὅλα. Ὅταν, στίς ἀρχές τοῦ 1987, ἕνας Σοβιετικός πολίτης τόν συνεχάρη ἐπειδή ἀντικατέστησε ἕνα καθεστώς ἀπό “ἀπολιθωμένες Σφίγγες”, δημοσιοποίησε μέ ὑπερηφάνεια τό γράμμα»…
