ΑΥΤΕΣ τίς ἡμέρες καί μέ τήν ἀναγκαία ἀπόσταση τοῦ χρόνου παρατηρῶ…
… ἐν ψυχρῷ τά χαρακτηριστικά τῶν προσώπων ὅλων ἐκείνων πού εἰσέβαλαν στό Καπιτώλιο. Μέ τήν ἱδρυτική σημαία τῶν ΗΠΑ ἀγκαλιά. Δέν ὁμοιάζουν ὅλοι ἅγιοι βεβαίως ἀλλά οἱ περισσότεροι ἔχουν κάτι κοινό: εἶναι γηγενεῖς Ἀμερικανοί. Οἱ πρόγονοί τους ὑπέγραψαν τήν γενέθλια πράξη αὐτῆς τῆς μεγάλης χώρας. Τά πρόσωπά τους εἶναι «σκαμμένα», ροδοκόκκινα, ἀγριωπά, ταλαιπωρημένα. Καμμία σχέση μέ τούς καλοζωισμένους ἀστούς τῶν μεγαλουπόλεων οἱ ὁποῖοι τό πρωί πᾶνε ἀξημέρωτα γιά τζόκινγκ καί ὄχι γιά νά καλλιεργήσουν γῆ. Καί κατά τοῦτο αὐτά τά πρόσωπα τῆς «Μέσα Ἀμερικῆς» εἶναι πιό αὐθεντικά, πιό γνήσια, τολμῶ νά πῶ καί περισσότερο «ἀθώα». Εἰδικῶς ὅταν παρανομοῦν στό φῶς τῆς ἡμέρας σέ σύγκριση μέ τά λευκά κολλάρα τοῦ κοινοῦ ποινικοῦ δικαίου πού βγαίνουν πάντοτε νύκτα! Τί περίεργο! Μελετώντας αὐτές τίς φωτογραφίες τῶν Ἀμερικανῶν ἀπό τήν κούνια τους τό μυαλό μου «πέταξε» σέ δύο ἀγαπημένα κείμενα. Τοῦ Μιχάλη Κακογιάννη καί τῆς Ἑλένης Ἀρβελέρ. Γιά τό παγκόσμιο καί τό τό τοπικό. Τό παγκόσμιο καί τό ἐθνικό. Διότι ἐν τέλει αὐτό εἶναι τό διακύβευμα σήμερα.
Σέ ὅλον τόν πλανήτη ἡ διαμάχη πού σοβεῖ αὐτήν τήν στιγμή αὐτό ἀκριβῶς ἀφορᾶ. Τήν ὀργανωμένη περιθωριοποίηση τοῦ ἐθνικοῦ καί τοῦ τοπικοῦ ἀπό τό παγκόσμιο. Ὁ Χάντιγκτον πλησίασε ἀλλά «ἔπεσε» ἐλαφρῶς ἔξω. Ὁ σύγχρονος πόλεμος δέν διεξάγεται μεταξύ τῶν πολιτισμῶν. Ὁ νέος πόλεμος γίνεται ἐντός τοῦ ἰδίου πολιτισμοῦ καί εἶναι ἀμυντικός. Ἰσχυρές πλειονότητες πολιτῶν παύουν νά ἀναγνωρίζουν τίς χῶρες τους, τίς πόλεις τους, τίς γειτονιές τους, ἐξαιτίας τῆς μετάλλαξης πού αὐτές γνωρίζουν ἀπό τήν φρενήρη παγκοσμιοποίηση. Τό τοπικό καί τό ἐθνικό μάχεται τό παγκόσμιο καί τό ὑπερεθνικό, ἰδού ὁ νέος πλανητικός ἐμφύλιος. Καί δέν πρόκειται νά διακοπεῖ, ἑκατό φορές νά παραπεμφθεῖ ὁ Τράμπ γιά καθαίρεση. Ἑκατό χλιάδες φορές νά κατεβάσει τό twitter καί τό facebook «ἀκροδεξιές» ἀναρτήσεις. Ἑκατομμύρια φορές καί ἄν διασύρουν αὐτόν τόν κόσμο ὡς ἀκροδεξιό καί ψεκασμένο τά γνωστά μπουκωμένα ΜΜΕ. Τό ποτάμι δέν γυρίζει πίσω. Εἶναι ἡ ταυτότητα, ἠλίθιοι! Ὄχι ἡ δημοκρατία, ὅπως μηρυκάζετε. Ἡ ταυτότητα! Καί ἔπειτα, ναί, εἶναι καί ἡ Δημοκρατία. Ὅπως τήν καταντήσατε . Τό ἐργαλεῖο γιά τήν διατήρηση τῶν κοινωνικῶν ἀνισοτήτων καί τοῦ ἰσχύοντος status quo σήμερα εἶναι ἡ συντριβή τῶν ταυτοτήτων. Πῶς θά ἀντιδράσεις ἄν δέν ξέρεις ἀπό ποιούς παρέλαβες τήν σκυτάλη, ἀπό ποῦ ἔρχεσαι καί σέ ποιούς καλεῖσαι νά τήν παραδώσεις; Εἶσαι ὁ πολίτης μηδέν. Ὁ νέος παγκοσμιοποιημένος πολίτης –πού μᾶς πλασσάρουν ὡς πρότυπο γιά νά ἀδυνατίσουν τά Ἔθνη– εἶναι ἀγνώστου ταυτότητος.
Δέν διακρίνεται γιά τίς ἰσχυρές ταυτίσεις του μέ τήν χώρα πού γεννήθηκε. Συνήθως ἀγνοεῖ τήν ἱστορία της. Εἶναι γενικῶς ἀδιάφορος γιά τό τί συμβαίνει στά σύνορα –«δέν θά εἶμαι ἐκεῖ ἄν γίνει τό μπάμ» λέει. Εἶναι ἀδιάφορος γιά τήν ζωή δίπλα του –ἡ παράδοση καί τά ἔθιμα …στήν πυρά. Δέν τοῦ λένε τίποτε οἱ ἐσχατιές, εἶναι πολύ μακριά γι’ αὐτόν. «Σκίζει» κάθε μέρα τόν χάρτη μέ τό διαδίκτυο καί δέν ζεῖ στήν χώρα του ἀλλά μέσω τῶν chat μεταναστεύει εἰκονικῶς σέ ὅλα τά μήκη καί τά πλάτη τοῦ πλανήτη. Δέν συγκινεῖται στό ἄκουσμα τοῦ ἐθνικοῦ ὕμνου, δέν ἀγαπᾶ τήν οἰκογένεια καί τούς δεσμούς –«καλύτερα σύμφωνο συμβίωσης γιά νά ἔχεις τήν ἡσυχία σου» λέει. Δέν ἔχει ἠθικές ἀναστολές. Μιλᾶ μιά ἀλλόκοτη γλῶσσα μέ δανεικές ἀγγλικές λέξεις. Δοξάζεται μόνον ἄν διαδηλώσει τήν διαφορετικότητά του ἀπό τό πλῆθος, ἀγαπᾶ πάντοτε τόν μετανάστη καί τήν ΜΚΟ του, ὄχι τόν διπλανό του. Αὐτό τό διεθνικό πρότυπο πολίτη καί αὐτή ἡ «νέα» ἀντίληψη γιά τά διεθνῆ πράγματα δέν γίνεται πλέον ἀνεκτή ἀπό τούς λαούς πού σηκώνουν σύνορα γιά νά σώσουν τίς πατρίδες τους. Ἐξ οὗ καί ὁ ἰσχυρός προστατευτισμός στήν χώρα πού γεννήθηκε ὁ καπιταλισμός.
Σέ ὅλους ἐκείνους πού θεωροῦν ὅτι πρέπει νά εἴμαστε καί παγκόσμιοι ἀλλά καί τοπικοί, καί παγκόσμιοι ἀλλά καί ἐθνικοί, σέ ὅλους ἐκείνους πού θεωροῦν ὅτι τό ἔθνος ἔχει τόν τρόπο νά γίνεται παγκόσμιο, ἀφιερώνω λοιπόν σήμερα ἀποσπάσματα ἀπό αὐτά τά δύο ἀγαπημένα μου κείμενα. Τοῦ Κακογιάννη καί τῆς Ἀρβελέρ. Πού ἀποδεικύνουν ὅτι τό παγκόσμιο μπορεῖ νά γεννηθεῖ ἀπό τό τοπικό καί τό ἐθνικό, τό ἀνάποδο ὅμως ὄχι. Τό ἐθνικό εἶναι ἡ ρίζα τοῦ κόσμου. Ὁ Μιχάλης Κακογιάννης συνήθιζε νά λέει ὅτι «ἐκεῖνο πού ἐμπέδωσα πιό βαθιά ἀπό τόν Ζορμπᾶ τόν Ἕλληνα εἶναι πώς ὅσο πιό βαθιές εἶναι οἱ τοπικές ρίζες μιᾶς ταινίας τόσο πιό διεθνής μπορεῖ νά γίνει». Ἔλεγε ὅτι «δέν ξεχνάω πώς τήν τεράστια ἐπιτυχία μου τήν ἔκανα βασισμένος σέ ἑλληνική εἰκόνα καί παράδοση». Ὅτι «μέ τήν Ἠλέκτρα θέλησα νά δώσω τό ἀπαύγασμα τῆς ἑλληνικότητας, δέν εἶναι μόνο οἱ ἠθοποιοί πού παίζουν στήν ταινία. Παίζουν οἱ στριφτόκλωνες παλιές ἐλιές, οἱ βράχοι, τό ξερό χῶμα. Τότε καί τώρα ὑπῆρχαν καί θά ὑπάρχουν ὡς στοιχεῖα τῆς γῆς». Τόν ἐθνικό τρόπο πού σκεφτόταν ὁ Κακογιάννης ἐξήγησε σέ συνέντευξή της ἡ Διευθύντρια τοῦ Ἱδρύματός του Ξένια Καλδάρα. «Ἡ ἐντοπιότητα ὄχι μόνο δέν ἐμποδίζει τή διεθνῆ ἀπήχηση τοῦ ἔργου τέχνης, ἀλλά τῆς ἐξασφαλίζει τήν οἰκουμένη» δήλωσε καί πρόσθεσε: «Ὁ Σαίξπηρ ἔγινε διεθνής ἐπειδή ἦταν βαθιά Ἐγγλέζος. Ὁ Λόρκα ἐπειδή ἦταν ἐμμονικά Ἱσπανός καί ὁ Ντοστογιέφσκι γιατί ἦταν μέχρι παροξυσμοῦ Ρῶσος. Ἔτσι καί οἱ δικοί μας. Ἔπασχαν ἀνίατα ἀπό αὐθεντική ἑλληνικότητα καί καθιερώθηκαν διεθνῶς. Ὁ Καβάφης, ὁ Κακογιάννης, ὁ Ἐλύτης, ὁ Χατζιδάκις, ὁ Θεοδωράκης, ὁ Σεφέρης, ὅλοι αὐτοί πῆραν τό μονοπάτι γιά τόν κόσμο μόνοι τους».
Ἀναλόγως εἶχε μιλήσει πρό τετραετίας ἡ ἀκαδημαϊκός Ἑλένη Γλύκατζη – Ἀρβελέρ στήν μηνιαία free press «Boulevard». Εἶπε: «Ὅταν γράφουν “Εὐρώπη” οἱ ἀρχαῖοι, ἐννοοῦν μόνο Ἑλλάδα. Πάντοτε ἡ Ἑλλάδα ἦταν τό ἀνάχωμα ἐναντίον τῆς Ἀσίας. Ἄν ἔχουμε κάνει κάτι γιά τήν Εὐρώπη, εἶναι ἀκριβῶς τό νά σταματᾶμε τήν Ἀσία. Ἀρχίσαμε μέ τά Μηδικά, ὅταν κακῶς πήγαμε νά πάρουμε τήν Ἀσία μέ τά Τρωικά. Λοιπόν, μετά, ὅλη ἡ Ἱστορία εἶναι ἐναντίον τῆς Ἀσίας.».
– «Ὁ πρῶτος ὁρισμός τοῦ ἔθνους δόθηκε ἀπό τόν Ἡρόδοτο, ὅταν ὁ Ξέρξης λέει ὅτι “θά ἔρθω καί θά πάρω τήν Ἑλλάδα σέ ἕναν περίπατο”. Καί τοῦ λέει ὁ Δημάρατος: “Προσέξτε, βασιλεῦ, γιατί εἶναι μέν χωρισμένοι σέ πόλεις οἱ Ἕλληνες, ἀλλά, ὅταν ἔρθει ὁ ξένος, θά εἶναι σάν ἕνα χέρι δεμένο”. Καί τοῦ λέει ὁ Ξέρξης “γιατί;”. Καί ἀπαντᾶ ὁ Δημάρατος: “Γιά τό
ὁμόηθες, τό ὁμόθρησκον, τό ὅμαιμον, τό ὁμόγλωσσον”.»
– «Σήμερα βρισκόμαστε στήν παγκοσμιοποίηση. Μέ ποιό ἀποτέλεσμα; Νά ἔχει καθένας ὡς στόχο τό Global Village. (…) Πρέπει νά μάθουν τά παιδιά, νά ξέρουν ὅτι ὑπάρχει τό ἀτομικό, ὑπάρχει καί τό παγκόσμιο. Καί ἔχει χαθεῖ τό ἐνδιάμεσο! Ἐνδιάμεσα εἴχαμε κάποτε τό ἐθνικό, εἴχαμε κάποτε τό τοπικό…»
– «Βάλαμε τό Βυζάντιο σέ παρένθεση, χίλια χρόνια σέ παρένθεση, καί θεωρήσαμε τόν ἑαυτό μας ἀπόγονο τοῦ Περικλῆ. Τά παιδιά μαθαίνουν στό σχολεῖο “Ἀντιγόνη”, Ὅμηρο, ἀλλά πέστε μου, ποιό βυζαντινό κείμενο ξέρουν; Εὐτυχῶς πού πᾶνε καμιά φορά στήν ἐκκλησία καί ἀκοῦνε τό “Τῇ Ὑπερμάχῳ”. Καί αὐτό ὅσο τό καταλαβαίνουν. Καί γυρνᾶνε μετά αὐτά τά παιδιά στό σπίτι καί λένε “ἡ μάνα Δέσποινα, ὁ πατέρας Παναγιώτης, Δημήτρης, Γιῶργος…”.»
– «Τό Βυζάντιο εἶναι τό ἀνατολικό ρωμαϊκό κράτος. Ἐκχριστιανισμένο, ἐξελληνισμένο, μέ τήν Κωνσταντινούπολη πρωτεύουσα. (…) Ξέρετε καμιά ἄλλη αὐτοκρατορία πού νά ἔχει ζήσει χίλια χρόνια; Τί θά πεῖ “ἐξέπεσε”; (…) Ὁ Ἐλύτης λέει “ὅταν μπαίνω σέ ἕνα ἐρημοκλήσι καί βλέπω σβησμένες τίς τοιχογραφίες, νιώθω Βυζαντινός, σάν νά ἦταν τό σόι μου”.»
– «Ἕλληνας εἶναι αὐτός πού ἀναγνωρίζει τόν ἑαυτό του καί ζεῖ μέ ἑλληνικό τρόπο. Δηλαδή, ὀρθῶς καί ὄρθιος.»
