Ἡ παιδεία, ἡ τεχνολογία, τό μέλλον, ἡ κατάργησις τῆς ἱεραρχίας, ἡ εὐθύνη καί ἡ ἀρετή
ΠΕΜΠΤΗ ἀπόγευμα. Λίγα χιλιόμετρα ἀπό τόν ἀρχαιολογικό χῶρο τοῦ Μαντείου τῶν Δελφῶν. Αἴθουσα «Ἄρτεμις» τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου. Ὁ Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος κηρύσσει τήν ἔναρξη τοῦ 4ου Οἰκονομικοῦ Φόρουμ πού φιλοδοξεῖ νά ἐξελιχθεῖ στό Νταβός τοῦ μέλλοντος (Ἀποσπάσματα τῆς ὁμιλίας του δημοσιεύουμε στήν σελ. 8). Ὁμιλεῖ ἀπό στήθους, χωρίς χειρόγραφο διά μακρόν, κοντά μία ὥρα, γιά τό ὑπ’ ἀριθμόν ἕνα ζήτημα τῆς ἀτζέντας, τήν παγκοσμιποίηση στούς καιρούς μας. Τήν τετάρτη βιομηχανική ἐπανάσταση. Δύσκολο θέμα. Πάνω ἀπό μία ὥρα ἀναπτύσσει σκέψεις πού ἔχει συζητήσει μέ τόν Ἕλληνα καθηγητή τοῦ ΜΙΤ κ. Δασκαλάκη γιά τό Σύμπαν, τούς Ἀλγόριθμους, παραπέμπει ἕως καί σέ ταινίες τοῦ Κιούμπρικ. Καταλήγει μέ μία προειδοποίηση: στούς τεχνολογικούς καιρούς μας ὁ κίνδυνος δέν εἶναι ἡ ἐκμετάλλευσις τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν ἄνθρωπο ἀλλά «ἡ περιθωριοποίηση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν ἄνθρωπο».
Μέ τό πέρας τῆς ὁμιλίας του ζητεῖ καί λαμβάνει τόν λόγο ἡ Πρόεδρος τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου Δελφῶν Ἑλένη Γλύκατζη Ἀρβελέρ. Ἀνεβαίνει στήν σκηνή μέ τό μπαστουνάκι της καί πρός στιγμήν δίδεται στό ἀκροατήριο ἡ αἴσθησις τῆς καταβολῆς. Ὁποία πλάνη! Ἡ διάσημη Ἑλληνίς Βυζαντινολόγος ὁμιλεῖ μέ βροντώδη φωνή, γεμάτη ζωή, μέ μικρές προτάσεις, μέ τά χέρια της νά ἐπεξηγοῦν κάθε λέξη της. Ὁμιλεῖ γιά τό μέλλον καί ἀπευθύνεται στόν Πρόεδρο τῆς Δημοκρατίας καί σέ ὅλους ἐμᾶς. Βρήκαμε τήν δεκάλεπτη ὁμιλία της συγκλονιστική. Μνημειώδη. Ὁμιλία πού ἀξίζει νά διαβάσει κάθε Ἕλλην. Γι’ αὐτό καί ἀποφασίσαμε νά τήν ἀπομαγνητοφωνήσουμε –δυστυχῶς ἡ ἐποχή τοῦ Διαδικτύου χαρακτηρίζεται ἀπό τεμπελιά, κανένα ΜΜΕ δέν τήν κατέγραψε σέ ὅλο τό περιεχόμενό της– καί νά τήν κάνουμε πρῶτο θέμα. Αὐτό ἦταν τό πρῶτο θέμα στό Φόρουμ τῶν Δελφῶν πού διοργανώνει ὁ Συμεών Τσομῶκος. Μιά βαθειά ἀνθρωποκεντρική ὁμιλία, σέ ἕνα οἰκονομικό συμπόσιο. Δέν συνηθίζεται! Παραθέτουμε τό πλῆρες περιεχόμενό της.
«Τό 4ο Φόρουμ παρά τήν πολυφωνία του ἔχει ἕνα θέμα, τό μέλλον. Νά θυμηθοῦμε ὅτι δέν ὑπάρχουν ἐμπειρογνώμονες τοῦ μέλλοντος! Ὁπότε τό σύνθημα τῆς “Σίλικον Βάλλεϋ”, ὅτι “ἄν θές νά δαμάσεις τό μέλλον πρέπει νά τό δημιουργήσεις ἐσύ ὁ ἴδιος”, εἶναι εὐθύνη ὅλων μας σήμερα. Τό μέλλον χαρακτηρίζεται ἀπό πολυπλοκότητα, συνεχῆ ἀλλαγή καί ἐπιτάχυνση τοῦ χρόνου. Ἀπό αὐτούς πού θά ζήσουν μετά ἀπό μένα, κανένας δέν θά κάνει τήν ἴδια δουλειά, σέ ὅλη του τήν ζωή. Κανένας. Πρέπει νά πῶ ὅτι καί ἡ ἴδια ἡ δουλειά, καί ἄν εἶναι ἴδια, δέν θά εἶναι ἴδια. Καί θά ὑπάρχουν ἀσφαλῶς ἐπαγγέλματα πού θά εἶναι καινούργια. Ὁπότε τά παιδιά τά ὁποῖα ἔρχονται μετά ἀπό ἐμᾶς θά ζήσουν σέ μιά ἐποχή πού τό ἄγνωστο πρέπει νά γίνει γνωστό. Μιλήσατε σάν καθηγητής πανεπιστημίου ὄχι σάν Πρόεδρος. Συνάδελφοι λοιπόν! Πρέπει νά πῶ ὅτι τά νέα ντοκουμέντα, οἱ νέες προτεραιότητες γιά τήν παιδεία (εἶναι ὅτι) πρέπει νά ἀφήσει τήν συσσώρευση γνώσεων ἴσως στό Διαδίκτυο, φθάνει νά χρησιμοποιεῖται σωστά. Ἀλλά ἡ παιδεία πρέπει νά μάθει στούς νέους προσαρμογή, εὐελιξία καί κυρίως τήν δυνατότητα ὅτι ὑπάρχει ἕνα μέτρο παντοῦ. Τό μέχρι ποῦ καί μέχρι πότε πρέπει νά εἶναι τά πράγματα μέ τά ὁποῖα θά ἀσχοληθεῖ αὔριο ἡ παιδεία. […] Τά παιδιά πρέπει νά μάθουν τό μέτρο, τήν τάξη καί τήν ἁρμονία.
»Ποιά εἶναι τά μέσα μέ τά ὁποῖα ἡ παιδεία μπορεῖ νά μάθει αὐτά τά καινούργια πράγματα στά παιδιά; Νομίζω ὅτι πρέπει ὅλοι νά μάθουν καί νά θυμόμαστε ὅτι δέν ὑπάρχουν πιά μονήρεις εὐφυΐες. Μόνο ἡ ὁμαδική ἔρευνα, μόνο ἡ ὁμαδική δουλειά μπορεῖ νά προχωρήσει ἀπό τό στάδιο πού εἶναι κάθε φορά. Ὁμαδική δουλειά, λοιπόν. Συνεχής ἐπιμόρφωση, γιατί τά πράγματα ἀλλάζουν συνέχεια. Εὐελιξία. Προσαρμογή, τά καινούργια πράγματα, καί κυρίως εὐθύνη γι’ αὐτό πού ἔρχεται! Ἄρα νά ἀσχοληθοῦν τά παιδιά μέ τά κοινά περισσότερο ἀκόμη ἀπό ὅ,τι γίνεται αὐτή τήν στιγμή. Ἡ Παιδεία ἔχει προβλήματα καί τά προβλήματα τῆς Παιδείας εἶναι μόνο προβλήματα Πολιτείας. Δέν εἶναι μόνο προβλήματα τῶν δασκάλων, ὅπως λένε λίγο βιαστικά ὅλοι.
»Μιλήσατε, κύριε Πρόεδρε, γιά τήν τεχνολογία μέ τέτοιο τρόπο πού ἀσφαλῶς ὅλοι γνωρίζουν ποιοί εἶναι οἱ κίνδυνοι σήμερα τῆς τεχνολογίας. Θά πῶ μόνο ἕνα πρᾶγμα: ἡ ψυχολογική ἀπομόνωση, ἡ κατάργηση κάθε ἱεραρχίας ἐφ’ ὅσον θά ἔχουμε ὅλοι τήν ἴδια πληροφόρηση, δέν ὑπάρχει πιά ὁ καλύτερος ἤ ὁ χειρότερος, ὅλοι ξέρουν τά ἴδια πράγματα, ὅλα ἐξαρτῶνται ἀπό μιά μηχανή. Ἀλλά δέν ὑπάρχει ἀλάνθαστη μηχανή οὔτε ὑπάρχει ἀείζωη μηχανή. Καί γιά νά θυμηθοῦμε τόν Σεφέρη καί τόν Καρυωτάκη, τούς δικούς μας, καί οἱ δύο ἔχουν γράψει μέ τόν τρόπο τους τό ἴδιο πρᾶγμα: «Ἡ μηχανή –λέει– δέν ἔχει οὔτε ἦθος οὔτε ὕφος». Καί ἐφόσον δέν ἔχει ὕφος, ἐφ’ ὅσον ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀκριβῶς τό ἦθος ὅπως λένε οἱ καινούργιοι συνάδελφοί μου οἱ Γάλλοι –τό εἶπε ὁ Μπουφώ τόν 17ο αἰῶνα– ἄρα ἡ μηχανή εἶναι ἀπάνθρωπη. Καί ἐφ’ ὅσον ἡ μηχανή εἶναι ἀπάνθρωπη, πρέπει ἀκριβῶς νά ξέρουμε μέ ποιό τρόπο μποροῦμε νά τήν κάνουμε ἀνθρώπινη. Γιατί ὅπως ἔλεγαν καί οἱ ἀρχαῖοι “χαρίεν ὁ ἄνθρωπος ὅταν ἄνθρωπος ᾖ”.
»Καιρός, λοιπόν, νά μάθουμε στά παιδιά μας πάνω ἀπό ὅλα τήν ἀνθρωπιά. Γιατί ἡ ἀνθρωπιά εἶναι τό μόνο πρᾶγμα πού τό δημιούργημα τοῦ ἀνθρώπου δέν σκοτώνει! Τό μόνο. Ἡ ἀνθρωπιά ἐπίσης ὁδηγεῖ καί στήν ἀρετή. Καί ἡ ἀρετή τί εἶναι; Μιά δεύτερη φύση πού μπορεῖ νά μάθουν τά παιδιά, καί νά ἀσκοῦν τήν ἀρετή χωρίς θεατές καί χωρίς ἀκροατές. Ἀπό τήν στιγμή αὐτή καί ἔπειτα μποροῦμε ἐμεῖς οἱ μεγαλύτεροι ἐκπαιδευτικοί νά δημιουργήσουμε αὐτό πού εἴπατε. Δηλαδή τόν πολιτισμό τόν τεχνολογικό. Ὁ τεχνολογικός πολιτισμός ὅμως πρέπει νά νά ὁδηγήσει σέ κάτι ἀκόμη παραπάνω. Νά ὁδηγήσει στόν ψηφιακό ἀνθρωπισμό. Αὐτός ὁ ψηφιακός ἀνθρωπισμός ὅπως καί ἄν τό κάνουμε, πρέπει νά ἀσχολεῖται πρῶτον μέ τήν ἐπιτυχία –δέν μπορεῖ νά παιδιά νά μήν ἔχουν ἐπιτυχία σέ αὐτό πού προσπαθοῦν, ἀλλά πρέπει νά ἀσχολοῦνται, κυρίως, μέ τήν εὐτυχία. Αὐτό πού ξεχνᾶμε συνέχεια στά σχολειά μας.
»Θά σταματήσω ἐδῶ, λέγοντας ὅτι τό φόρουμ πού ἐγκαινιάσατε πρίν ἀπό λίγο, κύριε Πρόεδρε, εἶναι ἀκριβῶς ἕνας ὀργανισμός, ἕνας τόπος πού τό μέλλον γίνεται παρόν. Αὐτό πού κάνει ὁ πολιτισμός κάνοντας τό παρελθόν παρόν καί μέλλον. Εἶναι θέμα δηλαδή πολιτισμοῦ. Καί πρέπει νά ποῦμε μεγάλη εὐχή μακροημέρευσης σέ αὐτό τό Φόρουμ, τώρα πού τό πρότυπό του, τό ἑλβετικό, ἔχει ἀρχίσει νά δείχνει σημάδια κόπωσης, γιά νά μήν πῶ μεγάλης παρακμῆς. Λέω μόνο κόπωσης. Τό δικό μας φόρουμ λοιπόν ἔχει μεγάλο μέλλον. Μικρό παρελθόν ἀλλά μεγάλο μέλλον. Εὔχομαι τοῦ χρόνου νά εἴμαστε πάλι ὅλοι μαζί, ἐσεῖς θά εἶστε, ἐγώ μέ τά 92 μου χρόνια δέν τό ξέρω, εὔχομαι νά εἴμαστε ὅλοι ἐδῶ τοῦ χρόνου μαζί, καί θά πῶ στόν κ. Τσομῶκο χωρίς νά ἔχουμε τά παραπήγματα καί τίς νέες κατασκευές πού ἀλλοιώνουν ἕνα ἀρχιτεκτόνημα πού εἶναι μουσεῖο τῆς νεότερης Ἱστορίας».
