Ἄς μιλήσουμε καί σήμερα γιά τήν ἑλληνική Ὀδησσό
Ἡ Ρωσσία βρέθηκε στήν Ἀζοφική, τήν Κριμαία καί τή Βεσσαραβία μετά τόν πρῶτο μεγάλο ρωσσοτουρκικό πόλεμο (1768-74), μέ τήν Συνθήκη τοῦ Κιουτσούκ-Καϊναρτζῆ (1774). Ἡ Ὀδησσός ἱδρύθηκε μέ εἰδικό διάταγμα τῆς Αἰκατερίνης Β΄, τό 1794, στήν περιοχή τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς ἀποικίας Ὀλβίας μέ στόχο τήν ἐκμετάλλευση τῶν εὔφορων, ἀκατοίκητων περιοχῶν, τίς ὁποῖες κατεῖχε πλέον ἡ Ρωσσική Αὐτοκρατορία. Οἱ Ἕλληνες, ὡς γεωργοί, τεχνῖτες καί ναυτικοί ἐκλήθησαν νά μετοικήσουν στήν περιοχή μέ εἰδικά προνόμια (ἀπαλλαγή φόρου, στρατιωτικῆς θητείας κ.ἄ.).
Γράφει, τό 1817, ὁ «Λόγιος Ἑρμῆς» τῆς Ὀδησσοῦ (Anyteart): «…Οἱ Γραικοί, λοιπόν, ἐστάθησαν οἱ πρῶτοι κάτοικοι τῆς Ὀδέσσης, καί, οἷον εἰπεῖν, οἱ κτήτορες αὐτῆς ἀλλά εἰς τούς πρώτους ἐκείνους χρόνους τῆς οἰκοδομῆς αὐτῆς τῆς πόλεως οἱ Γραικοί ἦσαν ἀκόμη ἀφώτιστοι, ἄμοιροι γραμμάτων καί ὀρθῶν ἰδεῶν, καί ὅσοι μάλιστα ἔτυχαν τότε νά κατοικήσων εἰς αὐτήν, ὡς φερμένοι ἀπό διαφόρους τόπους τῆς Ἑλλάδος, συνέφεραν Συνέχεια ἀπό τήν σελ. 1
μαζῆ των καί τά διάφορα ἤθη τῶν πατρίδων τους. Ὅθεν ἐπειδή ἦσαν, κατά τόν κοινόν λόγον, ἐκ χιλίων καρυδιῶν καρύδια, ἀδύνατον ἦτο νά κάμουν σύστημα τακτικόν, διά νά διοικῶνται μέ τάξιν καί εὐρυθμίαν καί τό ἐμπόριον καί αἱ λοιπαί πράξεις των. Καί βέβαια, πῶς ἠμπορούσαμεν νά ἐλπίσωμεν τοιοῦτον τί ἀπό ἀνθρώπους, οἵτινες πρό αἰώνων ἔχασαν καί τά γράμματα καί τήν παιδείαν, καί τά χρηστά ἤθη τῶν προπατόρων των, ζῶντες ἐν τῷ σκότει τῆς ἀμαθείας;»…
Μέ τίς συνθῆκες τοῦ Κιουτσούκ Καϊναρτζῆ (1774) καί τοῦ Ἰασίου (1792) ἡ Ρωσσία ἐλέγχει τήν ναυσιπλοΐα στήν Μαύρη Θάλασσα καί τήν Ἀνατολική Μεσόγειο. Οἱ Ἕλληνες μέ ρωσσική προστασία καί σημαία πλέουν ἐλεύθερα καί ἐμπορεύονται στά ρωσσικά λιμάνια τῆς Μαύρης Θάλασσας, μεταφέροντας σιτηρά καί ἄλλα ἐμπορεύματα ἀπό τίς ἀγορές τῆς Νότιας Ρωσσίας στά λιμάνια τῆς Εὐρώπης. Οἱ Ἕλληνες εἶχαν πλέον τό δικαίωμα νά ναυπηγοῦν πλοῖα μεγάλου ἐκτοπίσματος. Τό ἑλληνικό ἐμπορικό ναυτικό κυριαρχεῖ στίς θάλασσες, ἐλέγχοντας τό ἐμπόριο ἀνάμεσα στήν Ρωσσία καί τήν Μεσόγειο.
Οἱ κάτοικοι τῶν νησιῶν τοῦ Αἰγαίου, μετά τή Συνθήκη τοῦ Κιουτσούκ-Καϊναρτζῆ καί πάντα ὑπό τήν προστασία τῆς ρωσσικῆς σημαίας, ἔγιναν μεσῖτες στίς ἐμπορικές συναλλαγές μεταξύ Ρωσσίας καί Δύσεως μέ ἀποτέλεσμα τά ἑλληνικῆς πλοιοκτησίας πλοῖα μέ ρωσσικά ναυλοσύμφωνα νά πλέουν ἀπό τήν Κριμαία ἕως τό Γιβραλτάρ. Ὁ ἐμπορικός στόλος τῶν ἑλληνικῶν νησιῶν πραγματοποίησε ἁλματώδη ἀνάπτυξη, χάρη στή μεγάλη αὔξηση τοῦ ἐμπορίου δημητριακῶν ἀπό τήν Ἀνατολή πρός τίς δυτικοευρωπαϊκές ἀγορές.
Ἡ περιουσία τῶν δέκα πλουσιότερων Ἑλλήνων ἐμπόρων τῆς Ὀδησσοῦ ἐκτιμᾶται στά 10.000.000 ρούβλια. Ἡ ὑπογραφή τῆς Συνθήκης ἐκτός ἀπό τήν ἁλματώδη ἀνάπτυξη τῆς ναυτιλίας ἀναγνώρισε, γιά πρώτη φορά, ἐπίσημα, στή Ρωσσία τό δικαίωμα θρησκευτικῆς «προστασίας» τῶν Ἑλλήνων ὀρθοδόξων χριστιανῶν. Τό 1814 ἱδρύθηκε στήν Ὀδησσό ἡ Φιλική Ἑταιρεία. Ἡ πόλη ἀπέκτησε κοσμοπολίτικο χαρακτῆρα καί λόγῳ τῶν διαφορετικῶν ἐθνοτήτων ,ὁ πληθυσμός διπλασιάστηκε μεταξύ 1823-1849 καί ἀνέπτυξε μεγάλη ἐμπορική δραστηριότητα. Ἀπέκτησε θέατρο, δημόσια βιβλιοθήκη, Λύκειο καί Ἰνστιτοῦτο Ἀνατολικῶν Γλωσσῶν. Ἀπό τό 1878 ἕως τό 1895 κυβερνήτης τῆς Ὀδησσοῦ διετέλεσε ὁ Γρηγόριος Μαρασλῆς, γόνος εὐκατάστατου ἐμπόρου τῆς πόλης, πού εἶχε συμμετάσχει στήν ἵδρυση τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας. Ὁ Μαρασλῆς χρηματοδότησε ἀπό τήν προσωπική του περιουσία μεγάλο ἀριθμό δημοσίων κτισμάτων στήν Ὀδησσό.
