ΜΕΡΙΚΑ πράγματα στήν πατρίδα μας θεωροῦνται σήμερα αὐτονόητα
Ἀλλά στό παρελθόν δέν ἦταν. Καί μέρα πού εἶναι –ἀποκατάστασης τῆς Δημοκρατίας– σᾶς προτείνω νά τά θυμηθοῦμε. Δείπνησα προσφάτως μέ ἕναν ἀπό τούς κορυφαίους Ἕλληνες δημοσιογράφους πλέον τακτικούς συνομιλητές τοῦ Κωνσταντίνου Καραμανλῆ ἀπό τήν ἀρχή τῆς πολυκύμαντης σταδιοδρομίας του. Τόν εὐπατρίδη Μακεδόνα δημοσιογράφο Νῖκο Μέρτζο, ὁ ὁποῖος μαζί μέ τήν γλυκύτατη σύζυγό του Τέσσα Λεβαντῆ, ἐκδότη τοῦ θρυλικοῦ «Ἑλληνικοῦ Βορρᾶ», ἦσαν σέ ἄλλους καιρούς τό ἀντίπαλον δέος τοῦ Γιάννη Βελλίδη τῆς ἱστορικῆς «Μακεδονίας». Σέβομαι καί ἀγαπῶ αὐτόν τόν ἄνθρωπο γιατί εἶναι ζῶσα ἱστορία καί χαμογελῶ κάθε φορά πού κάποιος προοδευτικός τοῦ ἐπιτίθεται γιά τήν δράση του στό παρελθόν. Ποῦ νά ξέρουν ὅλοι αὐτοί ὅτι ὁ Κωνσταντῖνος Καραμανλῆς διαβλέποντας ἐγκαίρως τήν κατάρρευση τῆς δικτατορίας εἶχε δώσει ὁδηγία σέ ἀπολύτως δικούς του ἔμπιστους ἀνθρώπους νά διεισδύσουν στούς θεσμούς, στόν κρατικό μηχανισμό ἕως καί στά Πανεπιστήμια ἀκόμη προκειμένου νά ἔχει εἰκόνα τῆς διάλυσης ἐκ τῶν ἔσω καί νά σώσει ὁτιδήποτε ἄν σώζεται, πού λέει καί τό τραγούδι.
Ὁ Μέρτζος μοῦ διηγήθηκε πολλά ἀπό τήν ταραχώδη περίοδο πού ὁ Καραμανλῆς κυβέρνησε τήν πατρίδα μας. Καί τήν πρώτη ὀκταετία καί τήν δεύτερη ἑξαετία. Κοινό στοιχεῖο καί τῶν δύο αὐτῶν περιόδων ἦταν πώς ἡ Δημοκρατία στήν πατρίδα μας δέν ἦταν αὐτονόητος ἀλλά ὑπό διαπραγμάτευση. Τό 1963 ὁ Ἐθνάρχης, ὁ ἐκ Κιούκποϊ πολιτικός ὅπως τόν ἀποκαλοῦσε μᾶλλον εἰρωνικά ἡ «Ἑστία» τῆς ἐποχῆς, γνώριζε ὅτι κυοφορεῖται ἡ δικτατορία. Εἶχε συγκεκριμένες πληροφορίες. Εἰδικῶς μετά τήν δολοφονία Λαμπράκη. Πίσω ἀπό τήν ὁποία παρά τούς θρύλους πού κατά καιρούς ἔχουν ἀκουστεῖ, πρέπει νά βρισκόταν ὅλη ἡ βασική ὁμάδα τῶν πρωταιτίων πού μεθοδικῶς ἑτοίμαζε τό πραξικόπημα τοῦ 1967. Αὐτοί ἀποσταθεροποιοῦσαν. Ἀπόδειξη, ὅτι ὅλοι οἱ ἀξιωματικοί πού πρωταγωνίστησαν στήν ὑπόθεση Λαμπράκη προήχθησαν σέ καίριες θέσεις τοῦ κρατικοῦ μηχανισμοῦ ἐπί δικτατορίας.
Ὁ Νῖκος Μέρτζος μοῦ διηγήθηκε πώς μετά μία περιοδεία στήν Βόρειο Ἑλλάδα ὁ Καραμανλῆς κάλεσε τόν ἴδιο γιά νά τόν ἀποχαιρετίσει. Καί ὅταν ἐκεῖνος νόμιζε «ἀποχαιρετισμό» τό γεγονός, ὅτι ὁ Πρωθυπουργός θά συνέχιζε τήν περιοδεία του στά νησιά τοῦ Αἰγαίου ὅπου ὁ Μέρτζος δέν ἐπρόκειτο νά τόν ἀκολουθήσει –ὁ «Ἑλληνικός Βορρᾶς» δέν κυκλοφοροῦσε ἐκεῖ– ὁ Σερραῖος τοῦ ἐξήγησε ὅτι ὁ ἀποχαιρετισμός εἶναι πολιτικός. «Φεύγω, ἔρχεται δικτατορία!» ἦταν ἡ φράση τοῦ ἀνθρώπου πού ἔμεινε στήν ἱστορία γιά τήν φράση «Ποιός κυβερνᾶ αὐτόν τόν τόπο;» Ἡ πρόβλεψή του ἦταν εὔστοχη. Χρειάστηκαν μόνο τέσσερα χρόνια γιά νά δικαιωθεῖ.
Ὁ Καραμανλῆς τῆς περιόδου ἐκείνης εἶχε τήν εὐκαιρία νά διαπιστώσει πόσο βαθειά τόν ἀντιπαθοῦσε ἡ καθεστηκυῖα τάξη τῶν Ἀθηνῶν. «Δέν θέλουν ἡγεσία ἀπό πάνω, ἀπό τήν Μακεδονία» εἶχε ἐκμυστηρευτεῖ στόν Μέρτζο ὅταν τόν κάλεσε γιά νά τοῦ ἐπιστήσει τήν προσοχή, ὅτι ἡ διαρκής ὑπόμνηση στήν μακεδονική καταγωγή του προκαλοῦσε τά πάθη τῆς πρωτευούσης. Ἡ φράση Μέρτζου «ὁ Μακεδών πρωθυπουργός» ἦταν κάρφος εἰς τά ὄμματα κάποιων πού εἶχαν μάθει νά ἐλέγχουν τούς «γκάγκαρους» πρωθυπουργούς. Νά τούς ἔχουν τοῦ χεριοῦ τους. Ἀπαίτηση πάνω στήν ὁποία οἰκοδομήθηκε ἡ φθορά καί ἡ ἀπαξίωση τῆς πολιτικῆς τάξης τῆς δεκαετίας τοῦ 1960 πού ὁδήγησε ἐν τέλει στόν πολιτικό ἐκφυλισμό καί στήν πτώση τῆς δημοκρατίας. Ἡ ὁποία κατά Καραμανλῆ «ἐδολοφονήθη σέ συνθῆκες ἐλευθερίας».
Σύμφωνα μέ τίς ἀναμνήσεις τῆς ἐποχῆς, ὁ Κωνσταντῖνος Καραμανλῆς εἶχε ἕνα φοβερό ἐπεισόδιο μέ τήν ἐκδότη τῆς «Καθημερινῆς» Ἑλένη Βλάχου, ἡ ὁποία εἶχε ὑποστηρίξει τήν ἐκλογή του στήν ἡγεσία τῆς ΕΡΕ. «Κύριε Πρόεδρε, σᾶς διαλέξαμε γιά ἄλογο κούρσας καί ἐσεῖς μᾶς προκύψατε…. μουλάρι» φέρεται ὅτι τοῦ εἶπε ἡ Βλάχου μέσα στό πρωθυπουργικό αὐτοκίνητο ὅταν ἐκεῖνος ἀπέρριψε κάποιο αἴτημα ἤ εἰσήγησή της. «Πῶς τολμᾶς νά μιλᾶς ἔτσι στόν Πρωθυπουργό τῆς Ἑλλάδος;» τῆς ἐπιτέθηκε ὁ Καραμανλῆς στολίζοντάς την μέ ἕναν πεζοδρομιακό χαρακτηρισμό πού δέν γράφεται. Διέταξε τόν ὁδηγό νά κάνει δεξιά ὅπως ἀνέβαινε τήν Συγγροῦ καί… διέταξε: «Ἔξω ἀπό τό αὐτοκίνητό μου!»
Σέ αὐτή τήν κατάσταση βρισκόταν ἡ Ἑλλάς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ 1960. Οἱ πρωταίτιοι τῆς δικτατορίας ἑτοίμαζαν μεθοδικά τό πραξικόπημα ἀποσταθεροποιώντας τήν χώρα, τήν στιγμή πού ἡ ἡγέτιδα τάξη της ἀνίδεη ἀπό ὅλα αὐτά τραβοῦσε τό χαλί us usual στόν Πρωθυπουργό τῆς χώρας. Σημειωτέον ὅτι παρά ταῦτα τά ἐπεισόδια αὐτά δέν εἶχαν ὁριστικό χαρακτῆρα. Ὁ Καραμανλῆς πρότεινε στήν κυρία τῆς ἑλληνικῆς δημοσιογραφίας Ἑλένη Βλάχου καί ἐκείνη ἀποδέχθηκε νά ἐκλεγεῖ Βουλευτής Ἐπικρατείας τῆς ΝΔ στήν Βουλή τοῦ 1974. Περίοδος πού κατά τόν Νῖκο Μέρτζο ὑπῆρξε ἐπίσης ἐξόχως θυελλώδης. Καθώς ὁ Πρωθυπουργός μολονότι πανίσχυρος στόν λαό ἦταν πράγματι στόχος ἀνατροπῆς καί ἀπόπειρας δολοφονικῶν ἐπιθέσεων στά πρῶτα χρόνια τῆς μεταπολίτευσης. Ὄχι ἀπό τόν βασιλέα Κωνσταντῖνο ὅμως ὅπως ἀστόχως ἐγράφη προσφάτως ἀλλά ἀπό παρακρατικές ὁμάδες ἀξιωματικῶν τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων, ἐναπομείνανατα σταγονίδια πού δέν συμβιβάζοντο μέ τήν ἐπιστροφή τῆς δημοκρατίας. Ὁ εὐπατρίδης Μέρτζος ὁ ὁποῖος θυμόταν ὅτι ὁ Πρωθυπουργός κοιμόταν τά πρῶτα βράδια τῆς μεταπολίτευσης σέ διαφορετικά καταλύματα ἀκόμη καί σέ θαλαμηγούς καί ὅτι ἡ φρουρά του ἀπετελεῖτο μόνο ἀπό Μακεδόνες καί Ἠπειρῶτες ἀστυνομικούς, μοῦ διηγήθηκε grosso modo ἕνα ἄγνωστο περιστατικό. Πώς ἡ ζωή τοῦ Ἐθνάρχη διέτρεξε σοβαρό κίνδυνο κατά τήν διάρκεια μιᾶς ἐπισκέψεώς του στό Ἅγιον Ὄρος, ὅπου ἐπιχειρησιακά οἱ συνθῆκες γιά κτύπημα ἐναντίον του ἦταν ἰδανικές. Ἔχοντας «ὄσφρηση» ἴσως καί κάτι παραπάνω, ὅτι κάτι ἑτοιμάζεται, ὁ Μέρτζος ἔδωσε στόν τότε Ὑπουργό Βορείου Ἑλλάδος Νῖκο Μάρτη ἕνα σημείωμα μέ ἕναν ὑπαινικτικό στίχο τοῦ Καβάφη, μέ τήν παράκληση νά τό παραδώσει ἀμέσως σέ ἕναν στενό συνεργάτη τοῦ Καραμανλῆ. Ἀπό τήν ἀνάγνωση τοῦ στίχου προέκυπτε εὐκρινῶς ὅτι κάτι… τρέχει –ὁ Μέρτζος εἶχε προσθέσει δύο δικές του λέξεις ὡς παράθεμα– μέ συνέπεια λίγο μετά νά σημάνει συναγερμός. Ὁ Κωνσταντῖνος Καραμανλῆς ἐπιβιβάστηκε αἴφνης στό ἑλικόπτερο καί ἐπέστρεψε στήν Θεσσαλονίκη.
Αὐτά συνέβαιναν στήν μακρινή γιά ἐμᾶς Ἑλλάδα τοῦ 1963 καί τοῦ 1974. Στήν Δημοκρατία τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἡ ζωή τοῦ Πρωθυπουργοῦ δέν ἦταν διασφαλισμένη. Ἦταν διαρκῶς ὑπό ἀπειλή. Στήν Δημοκρατία τῶν ἡμερῶν μας, καί μέχρι τῆς ἀποδείξεως τοῦ ἐναντίου, οὐδείς ἀπειλεῖ τόν ἑκάστοτε πρωθυπουργό. Ἡ σταθερότης εἶναι αὐτονόητη. Δέν εἶμαι καθόλου βέβαιος ἄν ἡ γενιά μας ἐκτίμησε σωστά τά ἀγαθά τῆς Τρίτης Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας. Δέν εἶμαι καθόλου βέβαιος ἄν οἱ ἱστορίες αὐτές λένε κάτι στήν νέα γενιά.
Τά παιδιά τοῦ 2000, γενιά μηδενικῆς ἐθνικῆς μνήμης, μᾶλλον ἀγνοοῦν ὅλα αὐτά, μᾶλλον δέν ἐνδιαφέρονται νά μάθουν «προϊστορικά» στήν ἀντίληψή τους νέα, μᾶλλον νομίζουν ὅτι ἡ Δημοκρατία ἦταν στό παρελθόν σταθερή καί ἀδιατάρακτος ὅσο στίς μέρες μας. Τόσο σταθερή ὥστε νά θεωροῦμε ὅτι ἔχουμε τήν πολυτέλεια νά τήν πληγώνουμε κάθε μέρα. Ἄν καί κατά βάσιν ἴσως εἶναι μάταιο, προτείνω σέ ὅποιον ἐπιθυμεῖ νά καταλάβει τί συνέβη στήν χώρα ἐκεῖνο τόν φοβερό Ἰούλιο τοῦ 1974, νά μελετήσει μέ προσοχή τό βιβλίο τοῦ ἐξαιρετικοῦ ρεπόρτερ τῆς ἐποχῆς Σταύρου Ψυχάρη πού φέρει τόν τίτλο Οἱ ἑβδομήντα κρίσιμες μέρες. Ἴσως καταλάβει μέ τήν βοήθεια κάποιου μεγαλυτέρου σέ ἡλικία τήν σημασία τῆς φράσεως «Δημοκρατία εἶναι νά σοῦ κτυποῦν τό πρωί τήν πόρτα καί νά εἶναι ὁ γαλατᾶς»…
