Ἡ ἀπατηλή σταθερότης καί ὁ Μέττερνιχ

ΠΡΙΝ ΑΠΟ περίπου χρόνια, γράφαμε σέ αὐτήν ἐδῶ τήν στήλη, ἀναφερόμενοι σέ κυοφορούμενες ἐξελίξεις σχετικῶς πρός τίς ὁριοθετήσεις στίς θάλασσές μας: τό μόνο ξεκάθαρο εἶναι ὅτι εὑρισκόμεθα πρό ἀνακατατάξεων στήν Ἀνατολική Μεσόγειο.

Καί πολύ φοβούμεθα ὅτι αὐτές δέν θά ἱκανοποιοῦν τίς προσδοκίες τῶν Ἑλλήνων. Βεβαίως οἱ διεθνεῖς σχέσεις προϋποθέτουν εὐελιξία. Τά σχέδια πού ἔχουν οἱ χῶρες γιά τήν διαχείριση καταστάσεων, πρέπει νά μποροῦν νά ἀναπροσαρμόζονται ἀναλόγως τῶν ἐξελίξεων. Καί φυσικά δέν πρέπει νά ὑπάρχει ἐμμονή σέ αὐτά, ὅταν καταφανῶς ἔχουν ἀποτύχει. Ὅμως πρέπει νά ὑπάρχουν καί «κόκκινες γραμμές». Ἐπιπροσθέτως, οἱ κυβερνήσεις πρέπει νά εἶναι εἰλικρινεῖς πρός τούς πολῖτες. Νά τούς ἐνημερώνουν καί γιά τά δύσκολα πού ἐνδεχομένως ἔρχονται. Νά ἀποδέχονται τίς συνέπειες ἐνδεχομένων σφαλμάτων καί νά διδάσκονται ἀπό αὐτά. Νά κάνουν διορθωτικές κινήσεις.

• Tοῦ Εὐθ. Π. Πέτρου

Πράγματι ἐξελίξεις ὑπῆρξαν. Μόνον πού οὔτε ἡ ὀπτική μας οὔτε ὁ σχεδιασμός μας ἄλλαξαν. Σέ τίποτε δέν προσαρμοσθήκαμε. Ἐμμένουμε στίς νοοτροπίες καί τίς πολιτικές πού καταφανῶς ἔχουν ἀποτύχει. Καί φυσικά οἱ Κυβερνήσεις μας (διότι τοῦτο εἶναι διαχρονικό) ὄχι μόνον δέν ἔχουν γίνει εἰλικρινεῖς πρός τούς πολῖτες, ἀλλά ἐθελοτυφλοῦν. Καί πρός τόν ἑαυτόν τους ἔχουν παύσει νά εἶναι εἰλικρινεῖς. Καί αὐτήν τήν στιγμή, οἱ ἐξελίξεις καί οἱ ἀναθεωρήσεις δέν ἔχουν νά κάνουν μόνον μέ τήν ἀνατολική Μεσόγειο. Ἔχουν νά κάνουν μέ ὁλόκληρο τόν κόσμο.

Τά τελευταῖα χρόνια ζοῦμε μιά κατάσταση συγκρούσεως ἀντιρρόπων τάσεων. Ἡ μία τάσις ἐπιχειρεῖ νά διατηρήσει ἕνα κατεστημένο σύστημα προτάσσοντας ὡς ἀγαθό τήν «σταθερότητα». Θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι τήν ὑπηρετοῦν οἱ «πιστοί» τοῦ Φουκουγιάμα, ὁ ὁποῖος εἶχε διακηρύξει πρίν ἀπό δεκαετίες τό «τέλος τῆς ἱστορίας» τό ὁποῖο δέν ἐπῆλθε ποτέ. Ἡ ἱστορία δέν τελειώνει. Ὁ κόσμος ἐξελίσσεται δυναμικά καί ἡ πρόοδος βασίζεται σέ ἀνατροπές. Οἱ ἰσορροπίες εἶναι ἀσταθεῖς καί οἱ περίοδοι τῆς σταθερότητος (ἐπίπλαστης συνήθως) εἶναι μικρά διαλείμματα ἀνάμεσα σέ περιόδους μεταβάσεων, ἀναθεωρήσεως, ἐνίοτε καί ἀποκαλύψεων. Αὐτή λοιπόν εἶναι ἡ δεύτερη τάσις. Ἡ τάσις τῶν ἀλλαγῶν. Εὑρισκόμεθα πρό ἀνατροπῶν, οἱ ὁποῖες θά διαμορφώσουν τό αὔριο. Καί εἴτε μᾶς ἀρέσει εἴτε ὄχι (κάποιοι ἔχουν καλομάθει στήν σταθερότητα), ἐν τέλει τά πράγματα θά ἀλλάξουν.

Αὐτοί πού σήμερα προσπαθοῦν νά συντηρήσουν τήν παρηκμασμένη Εὐρωπαϊκή Ἕνωση καί κάποιους «συλλογικούς θεσμούς» πού δέν ἀνταποκρίνονται στίς ἀνάγκες τοῦ σημερινοῦ κόσμου, οὐδόλως διαφέρουν ἀπό τόν Κλέμεντ Μέττερνιχ, ὁ ὁποῖος κατά τόν 19ο αἰώνα ἔδιδε ἀγῶνα γιά νά συντηρήσει τίς καταρρέουσες ἀπολυταρχίες τῆς Εὐρώπης. Καί ἐκεῖνος τότε τήν ἀνάγκη γιά σταθερότητα ἐπεκαλεῖτο. Ἡ μόνη διαφορά εἶναι ὅτι ὁ Μέττερνιχ εἶχε ἐπίγνωση τοῦ ὅτι οἱ προσπάθειές του ἦσαν μάταιες. Τό ἀποκαλύπτει στά ἀπομνημονεύματά του, ὅπου ὁμολογεῖ ὅτι πέρασε τήν ζωή του, προσπαθῶντας νά ὑποστυλώνει ἕνα οἰκοδόμημα πού κατέρρεε. Καί εὔχεται νά γεννιόταν μερικά χρόνια ἀργότερα, ὥστε νά ἔχει μπροστά του ὁλόκληρο τόν 20ό αἰῶνα γιά δημιουργήσει κάτι νέο.

Μποροῦμε λοιπόν εὔκολα νά τόν φαντασθοῦμε στήν θέση κάποιων Εὐρωπαίων γραφειοκρατῶν σήμερα (καί ὁ Μέττερνιχ γραφειοκράτης ἦταν) πού προσπαθοῦν ἐρήμην τῶν λαῶν καί ἐρήμην τῆς ροπῆς τῆς ἱστορίας νά διατηρήσουν κάποια σχήματα καί κάποιες καταστάσεις πού ἔχουν ξεπερασθεῖ ἀπό τήν νέα μορφή πού ἀποκτᾶ ὁ κόσμος. Τό κακό εἶναι ὅτι σέ τέτοιες ἐποχές ὁ κόσμος γίνεται «πολύπλοκος».

Ἀπαιτεῖται εὐελιξία καί πολυπλόκαμος σκέψις γιά νά διαμορφώσει μιά χώρα ἤ ἕνας ὀργανισμός τόν σχεδιασμό πού θά τοῦ ἐπιτρέψει νά ἐπιβιώσει. Καί θά θυμίσουμε ἐδῶ ὅτι τά σχέδια, ὅπως ἔγραφε ὁ θεωρητικός τῆς στρατηγικῆς λοχαγός (στήν ἐποχή του οἱ βαθμοί εἶχαν ὑπόσταση) σέρ Μπάζιλ Λίνττλ Χάρτ, πρέπει νά διαπλέκονται ὅπως οἱ κλάδοι ἑνός σφριγηλοῦ δένδρου. Σχέδια μέ μονοδιάστατη κατεύθυνση, χωρίς δυνατότητες ἀναπροσαρμογῆς, δέν ἔχουν μεγαλύτερη ἀξία ἀπό ἕνα σκουπόξυλο. Καί δυστυχῶς ἡ στρατηγική σκέψις τῆς σημερινῆς Εὐρώπης, τῶν εὐρωπαϊκῶν θεσμῶν, ὅπως ἔχουν διαμορφωθεῖ σήμερα, εἶναι τόσο μονοδιάστατη, πού μόνον μέ σκουπόξυλο μπορεῖ νά τίς συγκρίνει κανείς.