ΔΥΟ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ἐνδιαφέρουσες ἐκδηλώσεις –ἡ πρώτη, ἡ παρουσίαση τοῦ βιβλίου τοῦ Κωστῆ Χατζηδάκη μέ τίτλο:
«Μεταρρυθμίσεων Ἀνάβασις, Εὐρωπαῖοι ἐξ ἀνάγκης ἤ ἐκ πεποιθήσεως;» καί ἡ δεύτερη, ἡ μελέτη τῆς διαΝΕΟσις καί τοῦ ΕΚΚΕ γιά τίς ἀξίες τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας– παρέχουν τήν ἀφορμή γιά τήν διατύπωση ὁρισμένων σκέψεων σχετικά μέ τίς μεταρρυθμίσεις, τίς μεταβολές δηλ. τῶν τρόπων μέ τούς ὁποίους ἐπιτελοῦνται διάφορα πράγματα καί λειτουργοῦν συστήματα καί θεσμοί. Ἡ μελέτη διαΝΕΟσις / ΕΚΚΕ διαπιστώνει ὅτι ἡ ἑλληνική κοινωνία σέ ποσοστό 63% τάσσεται ὑπέρ τῶν μεταρρυθμίσεων. Τό πρόβλημα εἶναι ὅτι, ὅπως παρατηρεῖ ὁ Κ. Χατζηδάκης, οἱ μεταρρυθμίσεις εἶναι ἀποδεκτές ὅταν ἀφοροῦν τούς ἄλλους, μή ἀποδεκτές ὅμως ὅταν θίγουν ἤ ξεβολεύουν ἐμᾶς τούς ἴδιους. Ἤδη ἀπό τόν 16ο αἰῶνα ὁ Μακιαβέλλι εἶχε παρατηρήσει ὅτι ὁ μεταρρυθμιστής ἡγέτης χάνει σέ δημοτικότητα, γιατί τό «κόστος» μίας ἀλλαγῆς καθίσταται ἀμέσως ἀντιληπτό ἐνῶ τό ὄφελος ἐμφανίζεται στό μέλλον, ἐνίοτε μέ σημαντική χρονική ὑστέρηση. Γενικότερα, κάθε μεταρρύθμιση δημιουργεῖ κερδισμένους καί χαμένους. Ἡ ζημία μίας σωστῆς μεταρρύθμισης ἀφορᾶ λίγους, τό ὄφελος πολλούς. Οἱ λίγοι συνειδητοποιοῦν τήν ζημία τους καί ἐναντιώνονται μέ σφοδρότητα στήν μεταρρύθμιση ἐνῶ οἱ πολλοί πού ὠφελοῦνται, συνήθως ἀδρανοῦν, ἴσως γιατί τά ὀφέλη κατανέμονται σέ πολλούς καί ὅπως προαναφέρθηκε προκύπτουν μέ χρονική ὑστέρηση.
Ἡ ἑλληνική κοινωνία αἰσθάνεται ἰδιαίτερα ἀνασφαλής σέ σχέση μέ ἀλλαγές καί μεταρρυθμίσεις. Ἡ φαινομενικά βολική ἀδράνεια, πού τήν ὑποθάλπουν οἱ πολυάριθμοι «βολεμένοι» (insiders), ὅπως ἰδιοτελεῖς πολιτικοί, κρατικοδίαιτοι ἐπιχειρηματίες, ἀσύδοτοι συνδικαλιστές, ὑποαπασχολούμενοι δημόσιοι ὑπάλληλοι, λαϊκίζοντα ΜΜΕ κ.ἄ., ὁδήγησε στά σημερινά ἀδιέξοδα. Γιά τήν ὑπερνίκηση αὐτῆς τῆς ἀδράνειας ἀπαιτεῖται κατάλληλη διαχείριση (reform management) πού συνίσταται στήν ἀνάλυση τῶν αἰτίων πού ἐπιβάλλουν κάθε μεταρρύθμιση, δημιουργία καί ἐπικοινωνία ἑνός ὁράματος, προσήλωση καί ἐπιμονή στούς στόχους, δημιουργία συνασπισμοῦ τῶν ὠφελουμένων καί πρόνοια μέ μεταβατικές διατάξεις γιά τούς ζημιούμενους, ταχεῖα ὑλοποίηση τῶν πρώτων «μικρῶν νικῶν», σταθεροποίηση τῶν μεταρρυθμίσεων πού πραγματοποιήθηκαν καί σχεδιασμός/ὑλοποίηση τῶν ἑπόμενων μέ ἀδιάκοπους ρυθμούς. Καταστρεπτική ἐπίδραση γιά τήν πορεία μίας μεταρρύθμισης ἔχει ἡ μή ἐφαρμογή της παρά τήν ψήφισή της. Ἄς παραθέσουμε ἕνα χαρακτηριστικό ἄν καί ὄχι πολύ γνωστό παράδειγμα. Ὁ Ν. 4048/2012 ἀναφέρει «ἀρχές καλῆς νομοθέτησης», ὅπως: ἁπλότητα καί σαφήνεια τῶν ρυθμίσεων, ἀποφυγή ἀντιφατικῶν ρυθμίσεων, διαφάνεια, λογοδοσία, ἀσφάλεια δικαίου, ἀποτελεσματικότητα τῶν μέτρων μέσα ἀπό τήν συνεκτίμηση τῶν συνεπειῶν τους («ἀνάλυση συνεπειῶν ρυθμίσεων») –καί μετά τήν νομοθέτηση προσπάθεια κωδικοποίησης καί ἁπλούστευσης ὑφιστάμενων κανόνων καθώς καί ἀξιολόγηση τῶν ἀποτελεσμάτων ἀπό τήν ἐφαρμογή τους. Προβλέπεται μέχρι καί σύσταση Γραφείου Καλῆς Νομοθέτησης στήν Γενική Γραμματεία τῆς Κυβέρνησης. Ἀτυχῶς ὁ μεταρρυθμιστικός αὐτός νόμος, ὅπως καί πολλοί ἄλλοι, δέν ἔχει ὑλοποιηθεῖ στήν πράξη. Γενικότερα, οἱ ἀνολοκλήρωτες μεταρρυθμίσεις πού μένουν στά χαρτιά (half-baked reforms τίς ὀνομάζουν οἱ Ἀμερικανοί) ὄχι μόνο δέν ἀποδίδουν τά προσδοκώμενα ὀφέλη, ἀλλά θέτουν σέ ἀνυποληψία τίς μεταρρυθμίσεις συνολικά, ὅπως κάθε μή ἐφαρμοζόμενος νόμος κλονίζει τόν σεβασμό πρός τήν ἔννομη τάξη καί ἑπομένως εἶναι πολύ προτιμότερο νά μήν ψηφίζεται εὐθύς ἐξ ἀρχῆς.
*Νομικός – Οἰκονομολόγος
