2,5 δισ. εὐρώ ἐνισχύσεις πρός τά νοικοκυριά ἀπαιτοῦνται ἕως τόν Μάιο γιά νά γλυτώσουμε τήν ἐνεργειακή φτώχεια – «Ἀσπιρίνη» τά 500 ἑκατ. εὐρώ – Τό ἅλμα ἀπό 3,6 στά 92,8 εὐρώ
Τοῦ Κ.Ν. Σταμπολῆ*
ΕΑΝ κάποιος ψάχνει νά ἀνακαλύψει μία συγκεκριμένη αἰτία ἤ ἕνα ξεχωριστό λόγο πίσω ἀπό τήν ραγδαία ἄνοδο τῶν τιμῶν ὁλόκληρης τῆς ἁλυσίδας ἐνεργειακῶν πρώτων ὑλῶν καί προϊόντων τίς τελευταῖες ἑβδομάδες, μᾶλλον θά ἀπογοητευθεῖ. Μπορεῖ ἐμεῖς στήν Εὐρώπη νά θεωροῦμε τούς «κακούς» Ρώσσους καί τό δολοπλόκο Κρεμλῖνο ὡς τήν κυριότερη αἰτία γιά τήν μή παράδοση ἐπαρκῶν ποσοτήτων φυσικοῦ ἀερίου, κάτι πού σύμφωνα μέ ὁρισμένους ἀναλυτές ἔδρασε καταλυτικά στήν ἐκτόξευση τῶν τιμῶν φ. ἀερίου, ὅμως στήν διεθνῆ ἀγορά αὐτό πού φαίνεται ὅτι ἔπαιξε καί παίζει πλέον καθοριστικό ρόλο εἶναι ἡ ἐκρηκτική αὔξηση τῆς οἰκονομικῆς δραστηριότητας σέ Ἀσία, Βόρειο Ἀμερική καί Εὐρώπη μετά τά ἐκτεταμένα lockdown καί τήν συνεπακόλουθη αὔξηση τῆς ἐνεργειακῆς ζήτησης. Μιλᾶμε γιά μία αὔξηση τοῦ παγκόσμιου ΑΕΠ τό 2021, πού σύμφωνα μέ τελευταία στοιχεῖα τοῦ ΔΝΤ, θά τρέξει στό 6,0% καί μέ προοπτική νά διατηρηθεῖ στά ὑψηλό ἐπίπεδο τοῦ 4,9 % τό 2022 (σέ σύγκριση μέ 3,4% τό 2020). Μέ τήν ἐκτιμώμενη αὔξηση τοῦ ΑΕΠ στήν Εὐρωζώνη νά τρέχει ἀκόμα ὑψηλότερα, στό 13,2 % σέ ἐτήσια βάση. Αὐτή ἡ ἀπότομη οἰκονομική ἀνάκαμψη ἀναπόφευκτα ὁδήγησε σέ πολύ ὑψηλότερη ζήτηση ἠλεκτρικοῦ ρεύματος καί φυσικοῦ ἀερίου, πού ἀποτελεῖ πλέον βασικό καύσιμο στήν ἠλεκτροπαραγωγή, ἰδίως μετά τό κλείσιμο πολλῶν ἀνθρακικῶν μονάδων σέ Εὐρώπη καί ΗΠΑ μετά τά μέτρα γιά ἀπανθρακοποίηση στό πλαίσιο ἀντιμετώπισης τῆς κλιματικῆς ἀλλαγῆς, μέ ἀποτέλεσμα οἱ ἠλεκτροπαραγωγοί νά ἔχουν στραφεῖ μαζικά στό φυσικό ἀέριο. Παράλληλα οἱ τιμές τῶν ἐκπομπῶν CO2 στήν Εὐρώπη ξεπέρασαν τά €60/τόνο, δηλ. τριπλασιασμό τῆς τιμῆς σέ λιγότερο ἀπό δύο χρόνια, καθιστώντας ἀκόμα πιό ἀκριβό τό ἠλεκτρικό ρεῦμα.
Ἀνάμεσα στούς λόγους πού ὁδήγησαν τίς τιμές τοῦ ἀερίου στά ὕψη εἶναι ἡ ἰδιαίτερα ὑψηλή ζήτηση πού παρατηρήθηκε τόν περσινό χειμῶνα, μέ ἀποτέλεσμα μέχρι τόν Μάιο πολλές ἑταιρεῖες νά κάνουν χρήση τῶν ἀποθεμάτων στίς ὑπόγειες δεξαμενές οἱ ὁποῖες τό καλοκαίρι ἔπρεπε νά ἀναπληρώσουν τά ἀποθέματά τους. Αὐτό δημιούργησε πρόσθετη ζήτηση μέ ἀποτέλεσμα μεγάλοι προμηθευτές ὅπως ἡ Gazprom καί ἡ Equinor νά μήν εἶναι σέ θέση νά ἱκανοποιήσουν τήν ἐπί πλέον ζήτηση (δηλ. πέρα ἀπό τίς συμβολαιοποιημένες ποσότητες).
Ἀκόμα ἕνας λόγος πού συνέβαλλε στήν ἀπότομη ἄνοδο τῶν τιμῶν τοῦ φ. ἀερίου ἦταν ἡ ἐμφανής ἔλλειψη φορτίων ὑγροποιημένου φυσικοῦ ἀερίου (LNG) στήν σπότ ἀγορά πού ὡς γνωστό καλύπτουν ἔκτακτες ἀνάγκες, καί συνήθως καθορίζουν τίς τιμές. Ἔτσι φθάσαμε σέ ἀστρονομικές ἀνατιμήσεις τῆς τάξης τοῦ 2000% μέσα σέ 16 μῆνες ἀφοῦ στό Ὁλλανδικό TTF gas hub, πού ἀποτελεῖ τό σημεῖο ἀναφορᾶς τῆς Εὐρωπαϊκῆς ἀγορᾶς, ἡ τιμή τοῦ προθεσμιακοῦ συμβολαίου ἀερίου ἀπό τά €3,6/MWh πού ἦταν τόν Μάιο τοῦ 2020 ἔφθασε τά €92,8/MWh τήν πρώτη Ὀκτωβρίου ἐφέτος. Ἀντίστοιχες εἶναι οἱ αὐξήσεις στήν τιμή τῶν φορτίων LNG ἀφοῦ ἀπό τό χαμηλό τῶν $2,0/MMBtu τόν Μάιο τοῦ 2020 τά φορτία στήν λεκάνη τοῦ Ἀτλαντικοῦ ἔφθασαν νά πωλοῦνται σήμερα πάνω ἀπό τά $35/MMBtu. Οἱ πρόσφατες δηλώσεις τοῦ Βλαντιμήρ Πούτιν (6/10) περί ἐπάρκειας τῶν ρωσσικῶν ἀποθεμάτων γιά κάλυψη τῶν Εὐρωπαϊκῶν ἀναγκῶν καθησύχασαν τίς ἀγορές μέ ἄμεσο ἀντίκτυπο μικρή πτώση τῶν τιμῶν.
Παράλληλα μέ τά θεμελιώδη τῆς ἀγορᾶς πού συνδέονται μέ τήν οἰκονομική ἀνάκαμψη καί τά σημεῖα συμφόρησης (bottlenecks) ὡς πρός τήν ἀποθήκευση καί διανομή φορτίων φ. Ἀερίου –κάτι πού ἔγινε ἰδιαίτερα αἰσθητό στήν εὐρωπαϊκή ἀγορά– ἡ παγκόσμια ἀγορά ἔχει νά ἀντιμετωπίσει μία κλιμακούμενη ἐνεργειακή κρίση στήν Κίνα μετά ἀπό πρόσφατα blackouts σέ τοπικό ἐπίπεδο (τίς τελευταῖες ἑβδομάδες ἐπλήγησαν 19 ἀπό τίς 35 ἐπαρχίες τῆς Κίνας.) Μετά δέ τήν ἀπόφαση τῆς κινεζικῆς πολιτικῆς ἡγεσίας (διά στόματος τοῦ ὑπουργοῦ Ἐνέργειας Χάν Ζένγκ) νά ἐξασφαλίσει μέ κάθε κόστος τίς ἀπαιτούμενες ἐνεργειακές προμήθειες, ἡ ἀντίδραση τῆς ἀγορᾶς ἦταν ἄμεση ὁδηγώντας σέ ἀκόμα μεγαλύτερη ἄνοδο τήν τιμή τοῦ φ. ἀερίου. Ἕνα πολεμικό σκηνικό ἔχει στηθεῖ πλέον πού προμηνύει σκληρή μάχη μεταξύ Ἀσίας καί τῶν ἀγορῶν γιά τήν ἐξομάλυνση προμήθειας φ. ἀερίου.
Καθώς πλησιάζει ὁ χειμώνας στό βόρειο ἡμισφαίριο, τά μηνύματα ἀπό τίς ἀγορές δέν εἶναι καθόλου ἐνθαρρυντικά γιά μία σύντομη ἀποκλιμάκωση τῶν τιμῶν. Μέ τό ἀργό πετρέλαιο νά κινεῖται σταθερά πάνω ἀπό τά $82 τό βαρέλι γιά τό Brent, ἔχοντας ἀνατιμηθεῖ κατά 91.0% ἀπό τίς ἀρχές τοῦ ἔτους καί μέ τούς περισσότερους ἀναλυτές νά προεξοφλοῦν ἀνοδική πορεία τό ἑπόμενο διάστημα, καί φορτία LNG προορισμένα γιά τίς Ἀσιατικές ἀγορές νά ἀλλάζουν χέρια στά $40/MMBtu γιά παραδώσεις Δεκεμβρίου, ὁ ἀντίκτυπος στίς Εὐρωπαϊκές ἀγορές ἀναμένεται νά εἶναι ἰδιαίτερα ὀδυνηρός. Αὐτό τό διαπιστώνουμε ἤδη ἀπό τήν συνεχιζόμενη ἄνοδο τῶν τιμῶν χονδρεμπορικῆς ἠλεκτρισμοῦ στά διάφορα εὐρωπαϊκά ἐνεργειακά χρηματιστήρια συμπεριλαμβανομένης καί τῆς Ἀθήνας, ὅπου τήν ἑβδομάδα πού πέρασε ἡ Μέση Τιμή Ἐκκαθάρισης (26/9-3/10) ἔφθασε τά €153,81/ΜWh (+€14,78 σέ σύγκριση μέ τήν προ-προηγούμενη ἑβδομάδα) σημειώνοντας νέο ἱστορικό ρεκόρ καί ἔχοντας τριπλασιαστεῖ ἀπό τόν Ἰανουάριο τοῦ 2021. Ἐχθές (8/10) ἡ τιμή στό ΕΧΕ ἔφθασε σέ ἀκόμα ὑψηλότερα ἐπίπεδα, πάνω ἀπό τά €200/MWh.
Γιά αὐτό καί ἔχει δίκαιο ἡ πρόεδρος τῆς ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ, ὅταν πρίν ἀπό λίγες ἡμέρες (24/9) προειδοποιοῦσε ὅτι ἡ ἀκριβή ἐνέργεια ἦρθε γιά νά μείνει, θά διαρκέσει ἐνδεχομένως περισσότερο ἀπό ὅ,τι ἡ πανδημία καί θά ἐξακολουθήσει νά ταλαιπωρεῖ τήν Εὐρώπη ἀκόμα καί ὅταν θά ἔχουν ἐκλείψει τά ὑπόλοιπα προβλήματα στήν ἐφοδιαστική ἁλυσίδα. Ὅπως πλέον ὑποστηρίζει ἕνας αὐξανόμενος ἀριθμός ἀναλυτῶν, οἱ αὐξήσεις ἀντανακλοῦν τήν πλήρη ἀδυναμία τῆς ἀγορᾶς νά στραφεῖ σέ φθηνότερες μορφές ἐνέργειας, μέ τίς προσδοκίες πού καλλιεργοῦνται ἀνεύθυνα ἐπί χρόνια τώρα γιά τόν ρόλο τῶν ΑΠΕ νά ἀποδεικνύονται φροῦδες ἀφοῦ εἶναι τεχνικά ἀδύνατο νά ἀντικαταστήσουν τά ἀπαιτούμενα σταθερά φορτία βάσης πού μόνο ἄνθρακας, φυσικό ἀέριο καί πυρηνική ἐνέργεια μποροῦν νά προσφέρουν. Ἀφοῦ θά πρέπει νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι ὅσο αὐξάνεται ἡ διείσδυση τῶν ΑΠΕ στό ἠλεκτροπαραγωγικό μίγμα τόσο μεγαλύτερα φορτία βάσης ἀπαιτοῦνται γιά νά καλύψουν τήν μεταβλητότητα τῆς παραγωγῆς ἀπό ΑΠΕ.
Τό πακέτο μέτρων πού ἀνακοίνωσε χθές ἡ Κυβέρνηση ἄν καί πλήρως ἐπιβεβλημένο θά ἀποβεῖ ἀνεπαρκέστατο, ἀφοῦ παράγοντες τοῦ ἐνεργειακοῦ τομέα ἐκτιμοῦν ὅτι θά χρειαστοῦν τοὐλάχιστον €2.0-€2.5 δισεκ. μέχρι τόν ἐρχόμενο Μάιο προκειμένου νά ἀποφευχθεῖ μεγάλης κλίμακας ἐνεργειακή φτώχεια. Θά πρέπει νά ἐπισημανθεῖ ὅτι ἡ παροῦσα φάση ὑψηλῶν τιμῶν φυσικοῦ ἀερίου καί κατ’ ἐπέκταση ἠλεκτρισμοῦ δέν εἶναι ἀπόλυτα συγκυριακή, ἀλλά ἔχει βαθύτερα αἴτια τήν ἐπιχειρούμενη βίαια ἀπανθρακοποίηση, κυρίως στήν Εὐρώπη, μέ ἀποτέλεσμα οἱ τιμές τοῦ ἠλεκτρισμοῦ νά ἐπιβαρύνονται μέ ἰδιαίτερα ὑψηλά τέλη δικαιωμάτων ρύπων. Ἡ λογική τῆς Κομμισσιόν ὅπως ἐξειδικεύτηκε πρόσφατα ἀπό τόν ἐμπνευστή της, τόν Ὁλλανδό Frans Timmermans, εἶναι ἡ ταχεῖα μετάβαση στίς Ἀνανεώσιμες Πηγές, ἔναντι ὁποιουδήποτε κόστους, ὥστε νά μειωθοῦν κάθετα οἱ ἐκπομπές τοῦ θερμοκηπίου, ἀγνοώντας ἐπιδεικτικά τό ὅτι ἡ ΕΕ εἶναι ὑπεύθυνη γιά μόνο τό 6.5% τῶν παγκόσμιων ἐκπομπῶν, ἐνῶ μεγάλοι ρυπαντές ὅπως ἡ Κίνα καί Ἰνδία δέν δείχνουν παρόμοια σπουδή.
Σύμφωνα μέ τήν τρέχουσα ἐνεργειακή πολιτική τῆς ΕΕ, σήμερα ὁ ἄνθρακας καί ὁ λιγνίτης καί αὔριο τό φυσικό ἀέριο θά πρέπει νά ἐξοβελιστοῦν ἀπό τό ἐνεργειακό μίγμα τῆς ΕΕ, εἰ δυνατόν μέχρι τό 2030. Ἡ ἐμμονή στό Green Deal, καί μάλιστα ἡ ἐπίσπευσή του, ὅπως φάνηκε ἀπό τό νέο πακέτο μέτρων (Fit-for-55) πού ἀνακοινώθηκε τόν περασμένο Ἰούλιο, ἀναπόφευκτα ὁδηγεῖ σέ ὑψηλές τιμές φ. ἀερίου καί ἠλεκτρισμοῦ πού δυστυχῶς θά παραμείνουν γιά μεγάλο χρονικό διάστημα μέ καταστροφικές συνέπειες γιά χῶρες ὅπως ἡ Ἑλλάδα πού ἐξαρτῶνται σχεδόν ἀπόλυτα ἀπό εἰσαγωγές ἐνέργειας. Ἀπώτερος στόχος τῆς Κομμισσιόν εἶναι μέ ὄχημα τίς ὑψηλές τιμές ἐνέργειας ἡ γρήγορη μετάβαση σέ «καθαρά καύσιμα» ἀδιαφορώντας γιά τούς καταναλωτές οἱ ὁποῖοι πολύ σύντομα θά ἀναγκαστοῦν νά μειώσουν στό ἐλάχιστο τίς καταναλώσεις τους, ὥστε νά μήν ἀποκοποῦν ἀπό τά δίκτυα «κοινῆς ὠφέλειας». Ἔχει καταστεῖ δέ πλέον ἐμφανές ὅτι ὁ σχεδιασμός τῆς ΕΕ γιά τήν γρήγορη μετάβαση στίς ΑΠΕ ὁδηγεῖται στά βράχια, ἀφοῦ δέν ὑπῆρξε πρόβλεψη γιά ἐναλλακτικά καύσιμα καί ἀποθήκευση. Τεχνολογίες ὅπως οἱ μπαταρίες μέ ὑδρογόνο εἶναι ἀκόμα σέ ἐμβρυικό ἐπίπεδο καί δέν μποροῦν νά καλύψουν τίς ἀνάγκες γιά ἀποθήκευση σέ ἐπίπεδο δικτύου.
Μέ τήν πλήρη δαιμονοποίηση τοῦ ἄνθρακα καί λιγνίτη καί τήν πυρηνική ἐνέργεια ὑπό διωγμό στήν Εὐρώπη ἡ μόνη ἐναλλακτική λύση εἶναι τό φυσικό ἀέριο. Ὅμως καί τό φυσικό ἀέριο, παρά τό ὅτι ἔχει 50%+ λιγότερες ἐκπομπές ἀπό τόν ἄνθρακα, εἶναι καί αὐτό ὑπό διωγμό, ἀφοῦ ἀπό 1/1/2021 ἡ Εὐρωπαϊκή Τράπεζα Ἐπενδύσεων (ΕΤΕ), ἡ EBRD ἀλλά καί ἡ World Bank ἔχουν σταματήσει κάθε χρηματοδότηση γιά ἔργα ὑποδομῶν φυσικοῦ ἀερίου. Καί εὔλογα τίθεται τό ἐρώτημα, μέ ποιό ἐναλλακτικό καύσιμο μποροῦμε νά καλύψουμε τά φορτία βάσης καθώς ὁδεύουμε πρός τήν ἐνεργειακή μετάβαση. Ἔτσι, ἀποτελεῖ μέγιστη πλάνη ἐάν κάποιοι προπαγανδίζουν ὅτι εἶναι δυνατή ἡ ἐνεργειακή μετάβαση τίς ἑπόμενες δεκαετίες χωρίς τό φυσικό ἀέριο. Κάτι πού ἰσχύει ἰδιαίτερα γιά τήν Ἑλλάδα πού ἐάν οἱ ἰθύνοντες εἶχαν κοινό νοῦ καί δέν διακατέχοντο ἀπό περιβαλλοντικές ἰδεοληψίες θά εἶχαν πρό πολλοῦ προχωρήσει στήν ἀξιοποίηση τῶν σημαντικῶν ἐγχώριων κοιτασμάτων ὑδρογονανθράκων πού διαθέτει ἡ χώρα. Σήμερα ἡ Ἑλλάδα (στοιχεῖα 2020) εἰσάγει τό 78% τῆς ἐνέργειας πού καταναλώνει (πετρέλαιο, φ. ἀέριο καί ἠλεκτρισμό) καί εἶναι οὐσιαστικά ἐνεργειακά ἀθωράκιστη, ἀφοῦ δέν διαθέτει κἄν ἐπαρκεῖς ἀποθηκευτικούς χώρους γιά φ. ἀέριο. Ἡ ἀξιοποίηση τοῦ ὑπόγειου κοιτάσματος στή Ν. Καβάλα εἶναι ἀκόμα στά χαρτιά, παρά τό γεγονός ὅτι ἔχει περάσει μία 10ετία στήν ἀποκλειστική κυριότητα τοῦ Ἑλληνικοῦ δημοσίου.
*Πρόεδρος τοῦ Ἰνστιτούτου Ἐνέργειας ΝΑ Εὐρώπης (ΙΕΝΕ)
