Ἀπό τό ἀρχεῖο τῆς «Ἑστίας», 25 Ἀπριλίου 1924
Ἐπροτάθη, λέγουν, νά κάμῃ ἕνα ὑπερωκεάνιον ταξεῖδι ὁ Ἑρμῆς τοῦ Πραξιτέλους, μέ τήν ὑπόσχεσιν, ὅτι, ἐπιστρέφων ἀπό τό ταξεῖδι, θά φέρῃ μαζῆ του ἑκατομμύρια δολλαρίων. Ἰδού μία καλλιτεχνική τουρνέ, τήν ὁποίαν ὡρισμένως δέν ὠνειρεύθη ποτέ του οὔτε ὁ Ἑρμῆς, οὔτε ὁ Πραξιτέλης. Εὑρισκόμεθα ὅμως εἰς ἐποχήν, κατά τήν ὁποίαν ἡ Τέχνη ἐννοεῖ νά περιοδεύῃ καί νά περιοδεύῃ μέ τό ἀζημίωτον. Καί ὅ,τι δέν ὠνειρεύθη ὁ Ἑρμῆς καί ὁ Πραξιτέλης, τό σκέπτονται σοβαρῶς διά λογαριασμόν καί τῶν δύο οἱ σύγχρονοι πρακτικοί ἄνθρωποι.
Ἐπί τέλους, τί κερδίζει ὁ ὡραῖος Θεός, ἐκθέτων τά κάλλη του δωρεάν μέσα εἰς ἕνα Μουσεῖον, ἀπειλοῦν νά πέσῃ ἀπό στιγμῆς εἰς στιγμήν καί νά τά πλακώσῃ; Ἡ φήμη του ἔχει καλύψει τούς δύο κόσμους. Διατί, λοιπόν, νά μή κάμῃ ἕνα ταξειδάκι μέχρι τῆς γῆς τῶν δολλαρίων διά τήν ἀναψυχήν τήν ἰδικήν του καί διά τό καλόν τῆς πτωχῆς Ἑλλάδος;
Ἡ σκέψις τῶν πρακτικῶν ἀνθρώπων εἶνε, πράγματι, πολύ λογική, διότι, ὡς γνωστόν, δέν ὑπάρχει πλέον λογική σκέψις ἀπό τήν σκέψιν τῶν πρακτικῶν ἀνθρώπων. Τό μόνον της ἐλάττωμα εἶνε ὅτι δέν ἔχει πάντοτε πολλήν σχέσιν μέ τήν ὡραιότητα. Αὐτό συμβαίνει καί μέ τήν ὑπόθεσιν τοῦ Ἑρμοῦ.
Τά ἑκατομμύρια, βεβαίως, εἶνε καλά καί πτωχή Ἑλλάς ἕνας Θεός γνωρίζει πόσην ἀνάγκην ἔχει ἀπ’ αὐτά. Ἀντί νά ζητῇ, ἑπομένως, δάνεια δυσεύρετα καί νά πληρώνῃ γι’ αὐτά δυσβάστακτους τόκους, μέ μίαν ἀποστολήν τοῦ Ἑρμοῦ εἰς τήν Ἀμερική, κατόπιν δέ καί εἰς τόν παλαιόν κόσμον θά ἔλυε τό οἰκονομικόν της πρόβλημα. Καί θά ἦτο ἡ μόνη ἀποστολή, ποῦ θά τῆς ἔφερεν ἑκατομμύρια, ἐνῷ μέ τάς ἄλλας της ἀποστολάς ἐξοδεύει ἑκατομμύρια, χωρίς νά κερδίζῃ συνήθως ἀπολύτως τίποτε. Ἀλλά, ὅπως εἴπαμεν, ἡ σκέψις τῶν πρακτικῶν ἀνθρώπων ἔχει ἕνα θεμελιῶδες ἐλάττωμα. Στερεῖται ὡραιότητος. Καί ἡ ἀξιοπρέπεια εἶναι καί αὐτή μιά μορφή τῆς ὡραιότητος.
Ἄς σκεφθοῦμε, λοιπόν, λιγάκι καί ὡς μή πρακτικοί ἄνθρωποι. Ὁ Ἑρμῆς καλεῖται νά διενεργήσῃ ἐράνους ὑπέρ τῆς Ἑλλάδος. Τό ἴδιον πρᾶγμα, δηλαδή, ποῦ κάμνει πρό τόσων ἐτῶν καί μέ τόσην ἐπιτυχίαν ὁ ἀγαπητός μου Σπῦρος Ματσούκας. Ἀλλά ὁ Ματσούκας εἶνε ἕνας ἄνθρωπος καί ὁ Ἑρμῆς εἶνε ἕνας Θεός. Ταιριάζει, λοιπόν, εἰς τόν Ἑρμῆν νά συναγωνισθῇ τόν Ματσούκαν καί νά τοῦ διεκδικήσῃ τό ρεκόρ τῶν ἐθνικῶν ἐράνων;
Χωρίς νά θέλω νά προστατεύσω τόν φίλο μου, νομίζω, ὅτι τό πρᾶγμα οὔτε δίκαιον εἶνε, οὔτε στέκει εἰς τήν ἀξιοπρέπειαν ἑνός Θεοῦ, ἀπό τόν ὁποῖον περιμένει κανείς κἄποιαν μεγαλειτέραν ὑπερηφάνειαν. Ἀφίνω πλέον καί τούς κινδύνους, τούς ὁποίους διατρέχει ὁ ὡραῖος Θεός, διαπλέων τούς ὠκεανούς. Ἕνας φθόνος τοῦ Ποσειδῶνος –καί εἶνε γνωστόν, πόσον οἱ Ἑλληνικοί Θεοί ἐφθονοῦντο ἀνέκαθεν μεταξύ των– μπορεῖ νά σηκώσῃ βουνά τά κύματα καί νά τόν καταποντίσῃ. Καί ὅ,τι δέν ἔπαθε τόσους αἰῶνας κρυμμένος μέσα εἰς τήν ἰλῶν τοῦ Ἀλφειοῦ καί τοῦ Κλαδέου, ὅ,τι δέν ἔπαθεν ἀπό μίαν κατακρήμνισιν τῆς στέγης τοῦ Μουσείου τῆς Ὀλυμπίας ἐπί τῆς κεφαλῆς του, νά τό πάθῃ ταξειδεύων μέ ὑπερωκεάνιον, διά πρώτην φοράν εἰς τήν ζωήν του.
Ἐλησμονήθη ὅμως καί κάτι ἄλλο ἀπό τούς πρακτικούς ἀνθρώπους. Ἐλησμονήθη, δηλαδή, ὅτι διά νά τείνῃ κανείς τήν δεξιάν, χρειάζεται, πρό παντός ἄλλου, νά ἔχῃ δεξιάν. Καί, ὡς γνωστόν, ὁ Ἑρμῆς δέν ἔχει δεξιάν, τήν δέ ἀριστεράν ἔχει, ὡς γνωστόν, ἀπησχολημένην. Ἐκτός ἄν πρόκειται νά τοῦ κρεμασθῇ ὁ δίσκος τῶν ἐράνων ἀπό τόν λαιμόν καί νά διδαχθῇ ταυτοχρόνως καί ὀλίγα Ἀγγλικά, ὅσα τοῦ χρειάζονται διά νά κλαυθμηρίζῃ πρός τούς θαυμαστάς του:
-Ἐλεῆστε, χριστιανοί, τό σακάτη! Δέν ἔχω χεράκια, ὁ καϋμένος…
Καί θά λέγῃ τήν ἀλήθειαν. Μήπως δέν εἶνε σακάτης ὁ ταλαίπωρος;
ΠΑΥΛΟΣ ΝΙΡΒΑΝΑΣ
