Ἐκείνη τήν ἡμέρα, ὁ καθηγητής μας στά Νέα Ἑλληνικά Νῖκος Εὐθυμίου…
… ἕνας ἄνθρωπος μέ βαθειά μόρφωση, ἔντονα συναισθήματα καί καθαρός πατριώτης, μᾶς ρώτησε: «Ποιός ἀπό ἐσᾶς ἔχει διαβάσει Τζών Στάινμπεκ;»… Σήκωσα ἀμέσως τό χέρι. Μαζί μου τό σήκωσαν ὁ Φώτης Ἰωαννᾶτος, ὁ Γιῶργος Ἀγγελίδης καί ὁ Ἄγγελος Ροδίτης. Οἱ τρεῖς τους εἶχαν διαβάσει «Τά σταφύλια τῆς ὀργῆς». Ἡ ἀφεντιά μου εἶχα διαβάσει καί τό «Ἄνθρωποι καί ποντίκια»! Ὁ καθηγητής, μέ φωνή σοβαρή καί ἀργή, μᾶς εἶπε: «Σᾶς ρώτησα, ἐπειδή χθές πέθανε ὁ Τζών Στάινμπεκ!» Ἦταν 21 Δεκεμβρίου 1968 κι ἐκεῖ, σέ μιά αἴθουσα πού φιλοξενοῦσε τήν Ἕκτη τάξη τοῦ Γυμνασίου, ἀπέναντι ἀπό τό ἀρχαῖο θέατρο καί τό Μουσεῖο τοῦ Πειραιῶς, ὁ Νῖκος Εὐθυμίου καί οἱ μαθητές του ἔκαναν ἕνα φιλολογικό μνημόσυνο στόν συγγραφέα-δημοσιογράφο, πού γιά ἐμᾶς, τή νεολαία τοῦ ’60-70, ὑπῆρξε μία ἀπό τίς πιό ἰσχυρές δόσεις ρεαλισμοῦ πού μᾶς χορήγησε ἡ κοσμογονική ἐποχή μας… Ἔχω ἀκόμη τά βιβλία τοῦ Στάινμπεκ, μέ τά κλασικά τους ἐξώφυλλα, μέ σκιτσαρισμένες παραστάσεις.
Μέ εἶχε συνεπάρει ἡ δύναμη τοῦ λόγου, ἡ σκληρότητα τῆς ἀφηγήσεως, οἱ εἰκόνες, τόσο ἀντίθετες μέ τήν «παραμυθένια» εἰκόνα πού προσπαθοῦσε νά μᾶς «πουλήσει» ἡ συντηρητικότητα –μέχρι τά ἄκρα– ἐκείνης τῆς ἐποχῆς.
Ὁ Λένι, ὁ Τζώρτζ, ὁ Κέρλι, οἱ ἥρωες τοῦ «Ἄνθρωποι καί ποντίκια». Ὁ τεράστιος καί ἀλαφροΐσκιωτος Λένι καί ὁ μικρόσωμος ἀλλά «σπίρτο» Τζώρτζ, σέ μιά περιπλάνηση, σέ ἕνα ἔντυπο «ρόυντ-μούβι» μέ τά ὅλα του. Μία ταινία «στό πιάτο», ὅπως καί ἔγινε ἀργότερα. Μά καί τό ξερρίζωμα καί ἡ περιπλάνηση τῆς οἰκογένειας Τζόουντ στά «Σταφύλια τῆς ὀργῆς» εἶναι ἕνας ἀποκαλυπτικός καί «φάλτσος» ὕμνος στήν ἐσωτερική ἀμερικάνικη μετανάστευση. Βρῆκα τό βιβλίο στά 14 καί τό ξεκοκκάλισα, ἀκούγοντας στό ἠλεκτρόφωνο τόν Μπίλι Χάλεϊ!
Σάν σήμερα, λοιπόν, τίς 20 Δεκεμβρίου τοῦ 1968 πέθανε ὁ Τζών Στάινμπεκ. Καί τόν θυμήθηκα, καθώς –ὅπως κάθε χρόνο τέτοιες μέρες– «ξεσκονίζω» τήν βιβλιοθήκη μου καί ἀλλάζω θέσεις στά βιβλία. «Τά βιβλία εἶναι ζῶντες ὀργανισμοί, πρέπει νά τούς ἀλλάζεις θέση κάθε χρόνο» ἔλεγε ὁ πατέρας. Καί τό κάνω, ὅσο πιό συχνά μπορῶ. Καί θυμήθηκα ὅτι ὁ Στάινμπεκ, λόγω οἰκονομικῶν δυσχερειῶν τῆς οἰκογένειάς του, ὑποχρεώθηκε νά ἐξασκήσει διάφορα ἐπαγγέλματα. Ἐργάτης, ξυλουργός, ἐλαιοχρωματιστής γιά νά «καταλήξει», ὅπως ἔλεγε, δημοσιογράφος. Στόν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μάλιστα, ὑπῆρξε ἀνταποκριτής στήν Εὐρώπη τῆς ἐφημερίδας Herald Tribune, ἐνῶ κατά τή διάρκεια τῆς καριέρας του συνεργάστηκε μέ διάφορα περιοδικά καί ἐφημερίδες. Τά ἀριστουργήματά του «Ἄνθρωποι καί ποντίκια» (1937) καί «Τά σταφύλια τῆς ὀργῆς» (1938) γνώρισαν τεράστια ἐπιτυχία καί τόν καθιέρωσαν ὡς ἕναν ἀπό τούς σημαντικώτερους Ἀμερικανούς λογοτέχνες. Τό μυθιστόρημά του «Ἀνατολικά τῆς Ἐδέμ» (1952) μετεφέρθη στόν κινηματογράφο ἀπό τόν Ἠλία Καζάν μέ πρωταγωνιστή τόν Τζαίημς Ντήν!
Ὁ Στάινμπεκ κέρδισε τό Νόμπελ Λογοτεχνίας (1962) καί τό Πούλιτζερ (1940) γιά «Τά σταφύλια τῆς ὀργῆς». Τό 1948 ἔγινε μέλος τῆς Ἀμερικανικῆς Ἀκαδημίας. Σπούδασε στό πανεπιστήμιο τοῦ Στάνφορντ κατά διαδοχικά διαστήματα ἀπό τό 1920 ὥς τό 1926, ἀλλά δέν πῆρε πτυχίο! Καί κανείς δέν τόν ἐπέπληξε γι’ αὐτό!
