Ἄς μιλήσουμε λίγο γιά τήν οἰκογενειοκρατία

Πόσες φορές, ἀλήθεια, ἔχουμε ἀκούει στήν πατρίδα μας τόν ὅρο «οἰκογενειοκρατία»;

Πόσο, ἆρά γε, ἰσχύει αὐτό στήν Ἑλλάδα καί πόσο περισσότερο ἰσχύει σήμερα στήν παγκόσμια πολιτική σκηνή;

Ἄς δοῦμε τόν ρόλο τῆς οἰκογένειας Τράμπ στήν ἄσκηση πολιτικῆς ἐξουσίας, τήν ὥρα πού ὁ γαμπρός του, Τζάρεντ Κοῦσνερ, ἔχει ἀναδειχθεῖ σέ διαχειριστή σημαντικῶν γιά τήν παγκόσμια εἰρήνη διεθνῶν συμφωνιῶν, ἀφήνοντας «ἐκτός πλάνου» τόν ὑπουργό τῶν Ἐξωτερικῶν!

Ἡ εἰκόνα τοῦ Ἀμερικανοῦ προέδρου πού ἀναθέτει κρίσιμες ἀποστολές σέ ἄτομα τοῦ οἰκογενειακοῦ του περιβάλλοντος, ὅπως διαπραγματεύσεις σέ ζητήματα διεθνοῦς εἰρήνης ἤ στρατηγικῶν συμφωνιῶν, δημιουργεῖ ἕνα ἰδιαίτερο πολιτικό ἀφήγημα πού (θά ἔπρεπε νά) ἐγείρει ἐρωτήματα καί συγκρίσεις ἰδιαίτερα γιά ἐμᾶς στήν Ἑλλάδα.

Στήν χώρα μας, ἡ λέξη «οἰκογενειοκρατία» ἔχει ἀποκτήσει σχεδόν συμβολικό βάρος. Ἀπό τήν Μεταπολίτευση ἕως σήμερα, τόν δημόσιο διάλογο ἀπασχολοῦν συχνά οἱ πολιτικές δυναστεῖες καί ἡ ἐπιρροή πού διατηροῦν σέ κεντρικούς θεσμούς. Ἡ κριτική εἶναι γνωστή. Ἡ ἀνάθεση ρόλων σέ συγγενικά πρόσωπα μπορεῖ νά ὑπονομεύσει τήν ἀξιοκρατία, νά ἀλλοιώσει τήν ἐμπιστοσύνη τῶν πολιτῶν καί νά διευρύνει τήν πεποίθηση ὅτι ἡ ἐξουσία λειτουργεῖ ὡς οἰκογενειακή ὑπόθεση.

Ὅταν, λοιπόν, παρακολουθοῦμε τόν Ἀμερικανό πρόεδρο νά διορίζει μέλη τῆς οἰκογένειάς του σέ θέσεις-κλειδιά, δέν ἀκοῦμε ἀνάλογα σχόλια ἀπό ἐκείνους πού καταδικάζουν, ὀδυρόμενοι, τήν ἐγχώρια «οἰκογενειοκρατία». Ἐνῷ καταδικάζουμε τά «δικά μας», σιωποῦμε μπροστά στά ὅσα παράδοξα συμβαίνουν στίς ΗΠΑ, ὅπου ἡ οἰκογενειοκρατία ἐμφανίζεται μέ ἔνταση στήν κορυφή τῆς συμμάχου ὑπερδυνάμεως.

Μάλιστα, ὁρισμένες ἀπό τίς ἀποστολές πού ἀναλαμβάνουν οἰκογενειακά μέλη τοῦ προέδρου Τράμπ, ὅπως συμμετοχή σέ διπλωματικές πρωτοβουλίες ἤ σέ συζητήσεις γιά περιφερειακή σταθερότητα, προκαλοῦν συζητήσεις στήν (δυτική) Εὐρώπη, ὅπου σέ ἀνάλογες περιπτώσεις ἀπαιτεῖται ἀπόλυτη θεσμική ἐπάρκεια καί μακροχρόνια ἐμπειρία.

Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, οἱ ὑποστηρικτές τοῦ Προέδρου Τράμπ συχνά ἀντιτείνουν ὅτι ἡ ἐπιλογή συγγενικῶν προσώπων δέν εἶναι ἀπαραίτητα προβληματική. Ἐπισημαίνουν ὅτι ἡ πίστη, ἡ ἐμπιστοσύνη καί ἡ ἀφοσίωση ἀποτελοῦν κρίσιμα στοιχεῖα γιά τήν στενή ὁμάδα ἑνός προέδρου. Σέ ἕνα περιβάλλον ὅπου ἡ πολιτική πόλωση εἶναι ἔντονη καί ἡ γραφειοκρατία σκληρή, τό νά περιβάλλεται κανείς ἀπό ἀνθρώπους ἀπολύτως ἔμπιστους θεωρεῖται, γιά κάποιους, πλεονέκτημα καί ὄχι ἀδυναμία. Ὑπογραμμίζουν ἐπίσης ὅτι, ἐπισήμως, τά πρόσωπα αὐτά ὑπηρετοῦν σέ θεσμικά ὁριοθετημένους ρόλους καί κρίνονται ἀπό τήν ἀποτελεσματικότητά τους.

Ὡστόσο, ἡ μεγάλη εἰκόνα παραμένει. Ἡ ἀναμειξη τῆς οἰκογένειας στήν κορυφή τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας ἀποτελεῖ πάντα εὐαίσθητο ζήτημα. Ἡ διαχείριση θεμάτων παγκοσμίου εἰρήνης ἤ διπλωματίας ἀπαιτεῖ τεχνοκρατική ἐμπειρία καί δεξιότητα, θεσμική οὐδετερότητα καί λογοδοσία, στοιχεῖα πού δύσκολα θά μποροῦσε νά ἐγγυηθεῖ μιά δομή ἐξουσίας οἰκογενειακοῦ χαρακτῆρος. Γιά τόν παρατηρητή ἀπό τήν Ἑλλάδα, ὅλα αὐτά μοιάζουν γνώριμα, ἀλλά ταυτόχρονα ὑπενθυμίζουν πόσο διαφορετικά (καί συχνά ἀντιφατικά) ἐφαρμόζονται οἱ ἀρχές τῆς διαφάνειας καί τῆς δημοκρατικῆς λειτουργίας ἀνά τόν κόσμο.

Σέ τελική ἀνάλυση ἡ συζήτηση δέν περιορίζεται στόν πρόεδρο Τράμπ ἤ στήν Ἑλλάδα, ἀλλά ἀγγίζει ἕνα εὐρύτερο ἐρώτημα: Ποιός θά πρέπει νά κρατᾶ τά κλειδιά τῆς ἐξουσίας, καί μέ ποιά κριτήρια;

Τό κατά πόσο συγγενικά πρόσωπα μποροῦν ἤ πρέπει νά συμμετέχουν σέ διεθνεῖς πρωτοβουλίες εἶναι ἕνα θέμα πού θά συνεχίσει νά διχάζει καί νά προκαλεῖ πολιτικές καί κοινωνικές ἀντιπαραθέσεις τόσο στίς ΗΠΑ, στήν Ἑλλάδα, ἀλλά καί διεθνῶς.