Ἀπό τό ἀρχεῖο τῆς «Ἑστίας», 11 Ἀπριλίου 1924
Ἐνῷ δύο ἄνθρωποι εἰς τήν ὁδόν Ἀθηνᾶς εἶχαν πιασθῇ ἀπό τά μαλλιά, διότι ὁ ἕνας εἶχεν ὀνομάσει τόν ἄλλον «παλῃάνθρωπον», ἀντί νά σπεύσω νά τούς χωρίσω, ὅπως εἶχα καθῆκον, ἄρχισα νά κάμω, χωρίς νά τό θέλω, μερικάς σκέψεις ἐπί τῶν λεκτικῶν παραδόξων, ποῦ παρατηροῦνται εἰς ὅλας τάς γλώσσας, καί ἰδίως εἰς τήν Νεοελληνικήν.
Ποιά σχέσις ὑπάρχει, πράγματι, μεταξύ τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ παλῃανθρώπου; Ἀπολύτως καμμία. Ἕνας παλαιός ἄνθρωπος εἶνε ἄξιος ὅλης τῆς ἐκτιμήσεως καί ὅλου τοῦ σεβασμοῦ μας, ὅπως καί μιά παλαιά γυναῖκα. Ἕνας παλῃάνθρωπος καί μιά παλῃογυναῖκα. Καί ὅμως, ὁ ἄνθρωπος καί ἡ γυναῖκα γραμματικῶς εἶνε σύνθετα τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου καί τῆς παλαιᾶς γυναικός. Πῶς συμβαίνει λοιπόν τό σύνθετον νά χάνῃ ἐντελῶς τήν ἀρχικήν σημασίαν τῶν συνθετικῶν του μερῶν καί νά γίνεται μία λέξις τόσον ἀφαντάστως διαφορετικῆς σημασίας; Καί ὅμως! Ἐάν ὁ παλαιός ἄνθρωπος, ποῦ εἶνε ὁ σεβαστός μας παπποῦς, καί ἡ παλαιά γυναῖκα ποῦ εἶνε ἡ σεβαστή μας μαμμή, χρειασθῇ νά ὀνομασθοῦν μονολεκτικῶς, μέ ἕνα συνθετικόν –καί ἡ γλῶσσα μας ἀρέσκεται τόσον πολύ εἰς τά σύνθετα– ὁ καϋμένος ὁ παπποῦς θά γίνῃ ἕνας παλῃάνθρωπος καί τό ὑπόδειγμα τῆς ἀρετῆς καί τῆς σωφροσύνης, ἡ καλή μας ἡ γιαγιά, θά καταντήσῃ μία κοινή παλῃογυναῖκα.
Αὐτά τά παιγνίδια παίζει κάποτε ἡ ὡραία μας γλῶσσα! Ἀλλά διατί, ἐπί τέλους, εἰς τά σύνθετά της ἡ ἀθωοτάτη λέξις, περί τῆς ὁποίας πρόκειται, νά χάνῃ τόσον ἀνελπίστως τήν ἀγαθήν της σημασίαν καί νά γίνεται σημαντική πάσης ἠθικῆς ἀθλιότητος; Διότι ἡ συμφορά αὐτή συμβαίνει εἰς ἕνα πλῆθος συνθέσεων. Τό παλῃόκρασο γραμματικῶς δέν εἶνε ἄλλο τίποτε παρά ὁ γενναῖος, παλαιός οἶνος. Ἡ παλῃοζωγραφιά εἶνε ἡ παλαιά εἰκών πού φυλάσσεται εἰς τά Μουσεῖα. Ὁ παλῃορωμηός εἶνε ὁ παλαιός Ἕλλην, τόν ὁποῖον προσκυνεῖ ἡ ἀνθρωπότης. Ἡ παλῃόγλωσσα εἶνε ἡ ἐνδοξοτάτη ἀρχαία μας γλῶσσα. Τά παλῃογιατρικά εἶνε τά παλαιά φάρμακα, ποῦ εἶνε κάποτε καλλίτερα ἀπό νέα. Ὁ παλῃογιατρός εἶνε ὁ παλαιός καί πεπειραμένος ἰατρός. Οἱ παλῃοδάσκαλοι εἶνε οἱ παλαιοί «διδάσκαλοι τοῦ Γένους».
Τό παλῃόβιολο ἠμπορεῖ νά εἶνε καί ἕνα Στραντιβάριους. Γραμματικῶς. Οὐσιαστικῶς, ὁ Θεός νά μᾶς φυλάξῃ ἀπό ὅλα αὐτά τά παλῃοπράμματα!
Μία βιαστική ἐξήγησις τοῦ γλωσσικοῦ αὐτοῦ φαινομένου θά ἦτο ὑπερβολικά ἀπογοητευτική. Διότι, θά ἦτο ἀπελπιστικόν νά ὑποθέσωμεν ὅτι ἡ παλαιότης ἑνός ἐμψύχου ἤ ἑνός ἀψύχου, εἶνε συνώνυμος μέ τήν πᾶσαν του ἀθλιότητα. Θά ἔπρεπε τότε μαζῆ μέ τό παλῃό κόσκινο τῆς παροιμίας νά πετάξωμεν στά σκουπίδια κάθε σεβαστήν καί πολύτιμον παλαιότητα. Ἁπλούστατα, λοιπόν, ὅπως δέν χρειάζεται πολλή γλωσσολογική καί ἑρμηνευτική σοφία διά νά τό ἐξηγήσῃ κανείς, ἡ ἰδιότης μερικῶν πραγμάτων, τά ὁποῖα, ὅταν παλῃώσουν, εἶνε γιά τά σκουπίδια, ἔδωκεν εἰς τήν λέξιν, ποῦ προσδιορίζει τήν ἡλικίαν των, συνθετομένη μέ τό ὄνομά των, τήν παρασημασίαν πού εἴδαμεν καί εἰς τά ἄλλα σύνθετα τῆς λέξεως αὐτῆς. Μέ ἄλλους λόγους, κατά τό παλῃοπάπουτσο, ἔγινεν ὁ παλῃάνθρωπος, κατά τό παλῃόρρουχο, ἡ παλῃοζωγραφιά, κατά τό παλῃόλαδο, τό παλῃόκρασο καί οὕτω καθεξῆς.
Ὁπωσδήποτε, ὅτι καί ἄν συμβαίνῃ, εἶνε ἀπελπιστικόν τό παλαιόν κρασί, ἀπό μίαν ἁπλήν σύνθεσιν, νά γίνεται παλῃόκρασο καί ἡ παλαιά γυναῖκα, τῆς ὁποίας ἀσπαζόμεθα μέ εὐλάβειαν τήν δεξιάν, νά γίνεται, εἰς τό γῆρας της, μία παλῃογυναῖκα.
ΠΑΥΛΟΣ ΝΙΡΒΑΝΑΣ
