Ο ΓΡΑΦΩΝ εἶχε τήν ἀμφίβολη τύχη νά ὑπάρξει, ἐπί ἕνα δωδεκάμηνο, σύμβουλος ὑπουργοῦ.
Εἶχε ἔτσι τήν εὐκαιρία νά γνωρίσει ἐκ τῶν ἔσω τήν λειτουργία τῶν κυβερνήσεων καί τοῦ κράτους. Ἔτσι διαλύθηκαν οἱ πλάνες ὡς πρός τό πῶς κυβερνῶνται τά ἔθνη, καί τό τί μπορεῖ καί τί δέν μπορεῖ νά κάνει ἕνας ὑπουργός.
- Τοῦ Εὐθ. Π. Πέτρου
Ὅλη ἡ γνῶσις καί ἡ πεῖρα πού ἀπεκτήθησαν ἐκεῖνες τίς ἡμέρες, ξαναπέρασαν ἀπό μπροστά του, καθώς διάβαζε τά σχόλια εἰδησεογραφικῶν ἱστοτόπων καί κοινωνικῶν δικτύων σχετικά μέ τήν παραίτηση τοῦ ὑπουργοῦ Συγκοινωνιῶν Κώστα Καραμανλῆ. Ἡ παραίτησις εἶναι μία πρᾶξις ἀναλήψεως πολιτικῆς εὐθύνης, στήν ὁποία δέν ἔχουν τολμήσει πολλοί ὑπουργοί νά προχωρήσουν. Ὁ ἀείμνηστος Ἀνδρέας Παπανδρέου ἠρκεῖτο νά δηλώνει ὅτι ἀναλαμβάνει τήν πολιτική εὐθύνη γιά τήν μία ἤ τήν ἄλλη ὑπόθεση, καί ἀμέσως μετά «γύριζε πλευρό» σάν νά μήν συνέβαινε τίποτε. Καί οὐδείς ἠνοχλεῖτο. Οὐδείς ἐσχολίαζε. Ἀπ’ ἐναντίας τώρα, ἐνῷ ὁ Κώστας Καραμανλῆς ἀνέλαβε πραγματικά πολιτικές εὐθῦνες, βγαίνουν διάφοροι νά ἀπαξιώσουν τήν πράξη του. Τό ὀλιγώτερον εἶναι πώς ὑποστηρίζουν ὅτι θά ἔπρεπε ἐκ τῶν προτέρων νά ἔχει παραιτηθεῖ, ὅταν περιῆλθε (ἐάν περιῆλθε) εἰς γνῶσιν του κάποια ἀστοχία.
Ἐπί τοῦ συγκεκριμένου, πρέπει νά τονίσουμε ὅτι δέν παραιτοῦνται οἱ ὑπουργοί ὅταν εὑρίσκονται ἀντιμέτωποι μέ προβλήματα. Ἀπ’ ἐναντίας μένουν στήν θέση τους καί προσπαθοῦν νά τά ἐπιλύσουν. Τοῦτο δέ εἶναι πολύ πιό δύσκολο ἀπό ὅ,τι μπορεῖ νά νομίζει ὁ μέσος πολίτης ἤ ἀκόμη καί ὁ ἴδιος ὁ πολιτικός, πρίν ὁρκισθεῖ καί ἀναλάβει τόν ὑπουργικό του θῶκο. Ὁ κρατικός μηχανισμός ἀπεχθάνεται τίς ἀλλαγές, καί ἔχει μέ τά χρόνια ἀναπτύξει τεράστιες δυνάμεις ἀδρανείας πού ἀποτελοῦν πρωτίστως τροχοπέδη στήν προσπάθεια κάθε ὑπουργοῦ –καί κάθε κυβερνήσεως γενικώτερα– νά φέρει κάποια βελτίωση στήν ζωή τῶν πολιτῶν. Δέν θά ἦταν καί τόσο εὔκολος (ὁ ἐλλιπής μέχρι στιγμῆς) ψηφιακός μετασχηματισμός τοῦ Κράτους, ἄν δέν εἶχε ἐνσκήψει ἡ πανδημία, ὁπότε ἡ τηλε-εργασία καί οἱ ἀνησυχίες γιά ἄμεσα προβλήματα ὑγείας θά εἶχαν ἀμβλύνει τίς ἀδράνειες τοῦ Δημοσίου.
Σέ γενικές γραμμές, πάντως, εἶναι ἐσφαλμένη ἡ ἀντίληψις, ὅτι ὁ ἑκάστοτε ὑπουργός εἶναι «αὐτοκράτωρ» στό ὑπουργεῖό του. Καί δέν ἐννοοῦμε τούς θεσμικούς περιορισμούς πού κατά τόν νόμον ἔχει ἕνας πολιτικός προϊστάμενος, ἀλλά τόν ἐξωθεσμικό κυκεῶνα τόν ὁποῖο ἔχει νά ἀντιμετωπίσει. Κατ’ ἀρχήν ὑπάρχουν οἱ «ὑπηρεσιακοί παράγοντες». Οἱ ὑψηλόβαθμοι δημόσιοι ὑπάλληλοι, οἱ ὁποῖοι γιά κάθε λύση πού τούς παρουσιάζεται, ἐπινοοῦν καί –τοὐλάχιστον– ἕνα νέο πρόβλημα. Οἱ προτάσεις τοῦ ὑπουργοῦ πού εὐλόγως θέλει νά χαράξει τήν πολιτική τοῦ ὑπουργείου του ἀντιμετωπίζονται μέ διάφορες περίτεχνες ἐκφράσεις πού καταλήγουν σέ ἕνα ξερό «δέν γίνεται». Ἐπιπροσθέτως, οἱ ὑπηρεσιακοί παράγοντες τόν βομβαρδίζουν μέ μιά πληθώρα εἰσηγήσεων γιά δῆθεν ἐπείγοντα –ἀλλά στήν πραγματικότητα ἐπουσιώδη ζητήματα, τά ὁποῖα τόν ἀποπροσανατολίζουν καί τόν κάνουν νά χάνει τήν αἴσθηση τῆς σπουδαιότητος τῶν σημαντικῶν ζητημάτων.
Γνωρίζουμε ὅτι ὁ κ. Καραμανλῆς ἐνημερώθηκε κάποια στιγμή γιά τά προβλήματα τοῦ σιδηροδρομικοῦ δικτύου. Δέν γνωρίζουμε ὅμως πόσοι ἄλλοι φάκελοι «ἔσκασαν» τήν ἴδια στιγμή στό γραφεῖο του καί ποιές εἰσηγήσεις περί ἐπειγόντων τούς ἀκολουθοῦσαν.
Δεύτερη πληγή εἶναι οἱ μετακλητοί ὑπάλληλοι. Οἱ κοινῶς λεγόμενοι «παρατρεχάμενοι». Πρόκειται γιά κομματικά στελέχη πού ναί μέν τοποθετοῦνται γιά νά βοηθήσουν τούς ὑπουργούς στό ἔργο τους, στήν πραγματικότητα ὅμως ὁ καθένας ἀπό αὐτούς ἔχει τήν προσωπική του ἀτζέντα. Τό πλέον ἀνώδυνο εἶναι ὅτι μπορεῖ νά θέλει νά θεμελιώσει τήν δική του πολιτική καρριέρα, ὁπότε δέν ἀσχολεῖται μέ τό ὑπουργεῖο ἀλλά μέ τίς «ἐξυπηρετήσεις» πού θά ἔχει πρός ἴδιον ὄφελος. Οἱ χειρότεροι εἶναι αὐτοί πού θεωροῦν ὅτι στούς ἰδίους –καί ὄχι στόν ὑπουργό– ἔχει ἀνατεθεῖ ἡ διοίκησις τοῦ ὑπουργείου. Ἀναλαμβάνουν πρωτοβουλίες γιά ἐφαρμογή πολιτικῶν ἐρήμην του, συμμαχοῦν μέ ὑπηρεσιακούς παράγοντες πρός ἐξυπηρέτησιν ἑκατέρωθεν μικροσυμφερόντων καί διαμορφώνουν μιάν ἐπιτήδευση πληροφοριῶν πού ἀφήνει τόν ὑπουργό στό σκότος.
Ὑπάρχουν καί ὀλίγοι πού τοποθετοῦνται ὡς εἰδήμονες (ἄς ἐπιτραπεῖ στόν γράφοντα νά θεωρεῖ ὅτι μέ αὐτήν τήν ἰδιότητα εἶχε τοποθετηθεῖ στό Ὑπουργεῖο Ἐθνικῆς Ἀμύνης) καί οἱ ὁποῖοι προσπαθοῦν νά συνεισφέρουν θετικά στό σύστημα γιά νά ἀνακαλύψουν στό τέλος ὅτι ἡ μόνη ἀξιοπρεπής ὁδός εἶναι ἡ ἀθόρυβος ἀποχώρησις.
Εὐλόγως διερωτᾶται κανείς βεβαίως γιατί ἕνας ὑπουργός δέν ἀντιδρᾶ πρό τέτοιων καταστάσεων. Ἡ ἁπλή ἀπάντησις πού ἔδωσε παλαιός ὑπουργός στήν ἐρώτηση γιατί δέν ἀπομακρύνει κάποια πρόσωπα πού λειτουργοῦν βλαπτικά, ἦταν ὅτι εἶναι δέσμιος τῆς ἐκλογικῆς του περιφερείας, σημαντικά πρόσωπα τῆς ὁποίας ἐπιμένουν νά μήν κάνει ἀλλαγές. Σέ ἄλλες περιπτώσεις, εἶναι «τό κόμμα» καί σέ ἄλλες «ὁ πρωθυπουργός». Νά σημειωθεῖ ὅτι καί ὁ πρωθυπουργός ὁ ἴδιος μπορεῖ νά μήν ξέρει τί ἀκριβῶς «ἔχει ζητήσει» ὡς πρός τά πρόσωπα πού περιβάλλουν τόν ὑπουργό του, ἀφοῦ τέτοια «δευτερεύοντα» ζητήματα τά ἐπιλύουν οἱ «παρατρεχάμενοι» μεταξύ τους.
Ὑπῆρχαν βεβαίως κατά τό παρελθόν ὑπουργοί μέ πυγμή, πού ἐπεβλήθησαν στό σύστημα, ἀλλά αὐτοί ἦσαν ἐλάχιστοι καί –πλήν ἐξαιρέσεων– δέν μακροημέρευσαν στήν πολιτική.
Ἄς μήν θεωρηθεῖ ὅτι θέλουμε νά ἀπαλλάξουμε τούς πολιτικούς τῶν εὐθυνῶν τους. Θέλουμε ἁπλῶς νά διαλύσουμε κάποιους μύθους ὅσον ἀφορᾶ στήν παντοδυναμία τους. Στήν πραγματικότητα εἶναι καί αὐτοί τμήματα ἑνός συστήματος πού ἔχει ἐκφυλισθεῖ. Οὐδεμία πολιτική βούλησις δέν ἔχει ἀαποδειχθεῖ μέχρι σήμερα ἱκανή νά τό ξαναφέρει στήν ὀρθή ὁδό. Ἀπ’ ἐναντίας ὁδηγεῖ σέ ὅλο καί περισσότερο ὑποβιβασμό τοῦ ἐπιπέδου τῶν ἐμπλεκομένων σέ αὐτό. Εἴτε ὡς πολιτικῶν, εἴτε ὡς ὑπηρεσιακῶν παραγόντων, εἴτε ὡς μετακλητῶν. Ἡ εὐθύνη εἶναι συνολική. Δέν τρέφουμε τήν ψευδαίσθηση, ὅτι ἡ παραίτησις ἑνός ὑπουργοῦ εἶναι ἀρκετή γιά νά ταράξει τά νερά, τά ὁποῖα ἔχουν λιμνάσει ἐπικινδύνως. Ὁ ἴδιος ὅμως τοὐλάχιστον μέ τόν τρόπο αὐτό διασώζει τήν ἀξιοπρέπειά του. Ἄς τοῦ τό ἀναγνωρίσουμε.
