ΤΗΝ περασμένη Παρασκευή τό ἀπόγευμα βρέθηκα στήν Πάτρα προκειμένου νά συντονίσω ἐκδήλωση τοῦ Δικηγορικοῦ Συλλόγου τῆς πόλης γιά τήν παρουσίαση ἑνός ἐνδιαφέροντος βιβλίου: τοῦ Ἀλέξανδρου Κεσσόπουλου γιά τήν Δημοκρατία τῆς Βαϊμάρης (ἀναλυτικά, αὔριο).
Παρατηροῦσα τό ἀκροατήριο πρίν ἀπό τήν ἔναρξη τῆς ἐκδήλωσης: Ἦταν κατά πλειοψηφία κεντροαριστερό. Στελέχη τοῦ ΣΥΡΙΖΑ τῆς περιοχῆς καί μέλη τοῦ παλαιοῦ ΠΑΣΟΚ τοῦ… «ὀρθόδοξου».
Ἐξεπλάγην, λοιπόν, ὅταν μέ πλησίασε ἕνας ἑξηντάρης κύριος μέ κλασσικό γιλέκο καί κοτσίδα τά μαλλιά –τό ἐξεζητημένο λούκ τοῦ σκεπτόμενου ἀριστεροῦ– γιά νά μοῦ πεῖ ὅτι πρῶτον εἶναι ἰατρός, δεύτερον ὅτι ψήφιζε ΝΔ σταθερά σέ ὅλη του τήν ζωή μέχρι τό 2009, τρίτον ὅτι τώρα ψηφίζει …ΣΥΡΙΖΑ καί τέταρτον ὅτι ὁ υἱός του πού παραμένει φιλελεύθερος καί δέν τόν ἀκολούθησε στήν ἔξοδό του ἀπό τόν πολιτικό του χῶρο, μοῦ ζητᾶ νά «ὑπογράψω» μέ ἀφιέρωση ἕνα βιβλίο μου πού κυκλοφόρησε τό 2011. Προφανῶς καί τό ἔκανα, μέσα μου εἶπα ἄλλωστε: «Ἐπιτέλους καί ἕνας …δεξιός ἐδῶ μέσα, ἔστω καί τέως».
Μοῦ ἀρέσει νά συζητάω μέ τούς ἀνθρώπους. Νά τούς ἀκούω. Ὅπως ἔχω «πεῖ» καί ἄλλες φορές, τά ρεύματα στήν κοινωνία μπορεῖς νά τά ἀνιχνεύσεις εὐκολότερα μέ τήν συζήτηση παρά μέ τίς δημοσκοπήσεις. Δέν μοῦ ἔκανε ἐντύπωση τό «εὕρημα» «τέως νεοδημοκράτης νῦν συριζαῖος». Πρόκειται γιά ἕνα μικρό τμῆμα τοῦ ἐκλογικοῦ σώματος –πιθανόν 1-2% αὐθεντικούς ἐκπροσώπους– τό ὁποῖο ἔχω συναντήσει κυρίως στά νότια προάστια τῶν Ἀθηνῶν, κατά πλειοψηφία γυναῖκες.
Ἀναρωτήθηκα πολλές φορές γιατί αὐτή ἡ «ἀνώμαλη» μετακίνηση. Δέν δυσκολεύτηκα νά δώσω τήν ἀπάντηση. Μελέτησα κατ’ ἀρχάς τούς ἀριθμούς. Ἀπό ἐκείνους πού ψήφισαν τήν ΝΔ στίς ἐκλογές τοῦ 2004, τοῦ 2007 καί τοῦ 2009, ἕνα ἰσχυρότατο ποσοστό τῆς τάξεως τοῦ 15-20% ἐπί τοῦ συνόλου τοῦ ἐκλογικοῦ σώματος, ἐγκατέλειψε τό κόμμα πάνω στήν κρίση τῶν μνημονίων πρός ΑΝΕΛ, Χρυσή Αὐγή, ΣΥΡΙΖΑ, Ποτάμι, Δημιουργία Ξανά. Ἕνας λόγος θά μποροῦσε νά ἦταν ὅτι τά παλαιά μεγάλα κόμματα ἔπαψαν νά εἶναι πολυσυλλεκτικά.
Ἀδύνατον νά ρίχνει στήν κάλπη τό ἴδιο ψηφοδέλτιο ὁ ἐργάτης καί ὁ βιομήχανος, ὁ ταξιτζῆς καί ὁ ἐλεύθερος ἐπαγγελματίας. Χάθηκε καί τό προνόμιο τῶν διορισμῶν στό Δημόσιο ὅπου συντηροῦσε τήν αἴγλη τῶν κομμάτων. Ὑπάρχει ὅμως καί ἄλλη ἐξήγηση, θεμελιώδης κατά τήν ἐκτίμησή μου:
Ἡ παράταξη ἔχασε τόν αὐθεντικά λαϊκό χαρακτῆρα της καί μετετράπη σέ ἀμιγῶς ἀστική μέσα στήν κρίση τῶν μνημονίων. Εὐρέα λαϊκά στρώματα πού τήν στήριζαν ἀπό τό 1994 ἕως καί τό 2009 –ἡ ἀλλαγή στήν φυσιογνωμία ἄρχισε ἐπί Μιλτιάδη Ἔβερτ καί ἐπικυρώθηκε ἐπί Κώστα Καραμανλῆ– ἐκπαιδεύτηκαν γιά σχεδόν εἴκοσι χρόνια σέ μιά ἀντιδιαπλεκόμενη, ἀντιδυτική, ἐθνικά ἀνεξάρτητη πατριωτική ρητορεία πού σφραγίστηκε ἀπό κορυφαῖες ἐπιλογές: τόν βασικό μέτοχο, τό «ὄχι» στό σχέδιο Ἀννάν, τό βέτο στό Βουκουρέστι, τήν συστηματική ἄσκηση κοινωνικῆς πολιτικῆς τήν περίοδο 2004-2009.
Χνάρια τά ὁποῖα προσπάθησε ἀνεπιτυχῶς νά ἀκολουθήσει ὁ Ἀλέξης Τσίπρας γιά νά καταστεῖ …ντεμέκ «νεοδημοκράτης» πρίν παραδοθεῖ ὁλοκληρωτικῶς στούς συμμάχους. Μέ τρόπο ὅμως πού τοῦ παρεῖχε παραπειστικό ἄλλοθι γιά νά τραβήξει κοντά του κάποιους ἀπό αὐτούς τούς ἀνθρώπους.
Κάπως ἔτσι σήμερα συνειδητοποιοῦμε ὅτι αὐτοί πού ψηφίζουν ΝΔ τό 2018 εἶναι λίγο περισσότεροι ἀπό τούς μισούς ἀπό ἐκείνους πού τήν ψήφιζαν τό 2009. Οἱ ἀπώλειες ἔχουν ἀναπληρωθεῖ ὅμως ἀπό ἀστούς, κυρίως πρώην ψηφοφόρους τοῦ ΠΑΣΟΚ τοῦ παρελθόντος.
Κάπως ἔτσι σήμερα ὁ ἐκλογικός κορμός τῆς ΝΔ συγκροτεῖται ἀπό τόν ἰσχυρό πυρῆνα τῶν παραδοσιακῶν ψηφοφόρων της πού μέ κομμουνιστική πειθαρχία ψηφίζει τό κόμμα ἀνεξαρτήτως ἀρχηγοῦ (τόν ὑπολογίζω στό 20-22%) σύν ἕνα ἰσχυρότατο ἀντισυριζαϊκό τμῆμα τῆς τάξεως τοῦ 10-12% ἀποτελούμενο ἀπό «ἐνσωματωμένους» τέως πασόκους καί γενικώτερα κεντροαριστερούς.
Δέν εἶμαι ἀπό ἐκείνους πού ἔχουν πρόβλημα μέ τίς ἀλλαγές, ὅλα τά «καταστήματα» στήν ζωή κάνουν ἀνακαίνιση καί ἀλλάζουν πελατεία καί μαρκίζα γιά νά διαιωνίζεται ἡ φίρμα· γιατί θά ἀποτελοῦσε ἡ ΝΔ τήν ἐξαίρεση; Σωστά ἀνοίγεται καί πρός τά κεντροαριστερά. Ὡστόσο τό πρόβλημα εἶναι νομίζω τό ἑξῆς: πρῶτον αὐτό τό 35% πού ἔχει «τσιμεντωμένο» ὁ Κυριάκος δέν συνιστᾶ εὐρεῖα πλειοψηφία γιά ἄνετη διακυβέρνηση.
Τό ἑνώνει σήμερα ὁ δικαιολογημένος ἀντισυριζαϊσμός (δέν ἀντέχεται ἡ Ἀριστερά) ὅπως χθές τό ἕνωνε περιστασιακά ἡ ἀνάγκη παραμονῆς στό εὐρώ. Πλήν τῶν ἀστῶν ὅμως ἡ ΝΔ χρειάζεται καί τήν συμμαχία τῶν λαϊκῶν.
Δεύτερον, τά ἀνοίγματα καί ἡ νεωτερικότητα ἔχουν νόημα ὅταν θυμᾶσαι ἀπό ποιούς παραλαμβάνεις τήν σκυτάλη, ὅταν συνεχίζεις τήν παράδοση, ὅταν δέν ἀλλάζεις τό κέντρο βάρους αὐτοῦ πού ἐκπροσωπεῖς. Διότι ὅταν ἀλλοιώνεις τήν φυσιογνωμία ἔχεις πρόσκαιρη ἐπιτυχία –τό ἔπραξαν οἱ Βρεταννοί Ἐργατικοί μέ τόν Μπλαίρ καί τό ΠΑΣΟΚ μέ τόν Σημίτη– στό τέλος οἱ μεταλλάξεις ἀργά ἤ γρήγορα ἔχουν συγκεκριμένο ἀποτέλεσμα: τήν συρρίκνωση. Ἀνοίγεις τήν μπροστινή πόρτα καί μπαίνουν ἐλάχιστοι νέοι, κοιτᾶς πίσω καί ἀντικρύζεις τήν ἔξοδο τοῦ Μεσολογγίου τῶν παλαιῶν.
Δέν γνωρίζω πόσο εὔκολο εἶναι γιά τόν Κυριάκο νά φέρει πίσω ἐκείνους πού ψήφιζαν ΝΔ τό 2004. Οἱ ἄνθρωποι ἔχουν πάρει ἀλλιῶς τήν ζωή τους, ἤδη. Πρέπει ὅμως ἐμπράκτως νά προσπαθήσει.
Ὄχι γιά νά συγκροτηθεῖ χάριν ἀναμνήσεων ἡ πλατειά κοινωνική συμμαχία τοῦ 2004. Ἀλλά γιατί ἡ ΝΔ δέν θά καταφέρει ποτέ νά ἡγεμονεύσει στήν κεντροαριστερή Ἑλλάδα ἄν δέν ἡγηθεῖ γνήσιας πλατιᾶς κοινωνικῆς συμμαχίας.
Ἡ ὁμιλία Μητσοτάκη στήν Θεσσαλονίκη μοῦ ἔδειξε πώς καταλαβαίνει ποιό εἶναι τό θέμα. Περιμένουμε ὅμως τή συνέχεια.
