Ἄξιον Ἐστί: Δεῖγμα τοῦ τί μποροῦν νά κάνουν ἕνας δεξιός καί ἕνας ἀριστερός μαζί ὅταν ἔχουν κοινές ἀξίες καί προσήλωση στήν ἑλληνικότητα, τήν βυζαντινή θρησκευτική παράδοση καί τήν λαϊκότητα
Τοῦ Μανώλη Κοττάκη
O ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ πέρασε ἀπό χθές τό πρωί στήν ἱστορία. «Ἔφυγε» πλήρης ἡμερῶν σέ ἡλικία 96 ἐτῶν. Ἀνεχώρησε γιά ἄλλους τόπους γιά νά συναντήσει τόν Ὀδυσσέα Ἐλύτη, τόν Γιάννη Τσαρούχη καί τόν Μάνο Χατζιδάκι. Τούς ἄλλους μεγάλους τοῦ Ἔθνους μας. Ὁ μεγάλος Ἕλλην συνθέτης πού σφράγισε μέ τίς μελωδίες του τήν παγκόσμια μουσική καί ἄφησε ἀνεξίτηλο τό στίγμα του στούς ἀγῶνες τούς πατριωτικούς -τελευταῖο δεῖγμα του ἡ παρουσία καί ὁμιλία του στήν συγκέντρωση κατά τῆς συνθήκης τῶν Πρεσπῶν στήν πλατεῖα Συντάγματος τό 2018- δέν εἶναι πιά ἐδῶ λοιπόν. Ἡ Ἑλλάς πενθεῖ τήν ἀπώλειά του. Ἀλλά φεύγοντας μᾶς ἀφήνει μία τεράστια κληρονομιά: τόν ἑλληνοκεντρικό χαρακτῆρα τῆς μουσικῆς του, ἡ ὁποία μαζί μέ τήν δυτική μουσική τοῦ Μάνου κατέκτησαν τήν Οἰκουμένη. Τό κατόρθωμά του νά μελοποιήσει τήν ποίηση τοῦ Ἐλύτη, τοῦ Ρίτσου καί ἄλλων κατά τρόπο τέτοιο ὥστε νά γίνει κτῆμα στά χείλη τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Μά καί ἄλλων λαῶν. Ὅταν ἀπελευθερώθηκε πρό εἰκοσαετίας τό Ἀφγανιστάν ἀπό τούς ἰσλαμιστές ἡ ὑποδοχή στήν Καμπούλ ἔγινε ὑπό τούς ἤχους τοῦ Μαουτχάουζεν. Μᾶς ἀφήνει τό πάντρεμα τῆς θρησκευτικῆς μουσικῆς μέ τό μπουζούκι καί τόν λαϊκό Μπιθικώτση πού ὁδήγησε στήν ἀπογείωση τοῦ μοναδικοῦ Ἄξιον Ἐστί πού ἔγραψε ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης. Τοῦ σήματος κατατεθέντος του. Μᾶς ἐμπιστεύεται μία μοναδική συνταγή: τήν υἱοθέτηση τῶν λαϊκῶν στοιχείων τοῦ πολιτισμοῦ μας γιά τήν ἐκπομπή ἑνός οἰκουμενικοῦ πανανθρώπινου μηνύματος κατά τῆς φτώχειας. Ἵνα ἀποδειχθῇ αὐτό πού ἔλεγε ὁ Μιχάλης Κακογιάννης: ὅσο πιό τοπικές εἶναι οἱ ρίζες ἑνός ἔργου τόσο πιό παγκόσμιο γίνεται. Ὁ Λόρκα, ὁ Σαίξπηρ, ὁ Μίκης, ὁ Μάνος μέ τά «παιδιά τοῦ Πειραιᾶ» τό ἐπιβεβαίωσαν. Καί βεβαίως, μᾶς ἀφήνει, τό κορυφαῖο ὅλων: τήν προσήλωσή του στήν ἐθνική ἑνότητα καί στήν συμφιλίωση, ἡ ὁποία ἄρχισε ἀπό τό 1964:
Ὅταν ὁ «ἀριστερός» Θεοδωράκης καί ὁ «δεξιός» Ἐλύτης συναντήθηκαν γιά νά γράψουν, νά συνθέσουν καί νά μελοποιήσουν τό ἐκπληκτικό «Ἄξιον Ἐστί» πού δονεῖ μέχρι σήμερα τίς ψυχές κάθε Ἕλληνα: «Μή παρακαλῶ σας, μή λησμονᾶτε τήν χώρα μου». Δύο ἄνθρωποι μέ ἐντελῶς διαφορετικές ἀφετηρίες ἀλλά κοινές ἀξίες τήν ἑλληνικότητα καί τήν οἰκουμενικότητα συναντήθηκαν μιά μέρα στό «Παλλάς» γιά νά μελοποιήσουν ἕνα ποίημα πού ἀποτελεῖ ἕως τίς μέρες μας τό ἐθνικό καί πατριωτικό μανιφέστο. Ποίημα πού ἔγραψε ὁ Ἐλύτης ὅταν κατά τήν ἀναχώρηση ἑνός ταξιδίου του γιά τήν Ἑλβετία ἀντίκρυσε στό ἀεροδρόμιο τοῦ Ἑλληνικοῦ κουρελιασμένα, πεινασμένα, λιπόσαρκα Ἑλληνόπουλα, ἐνῶ κατά τήν ἄφιξή του στήν Λωζάννη ἀντίκρυσε ροδαλά καί καλοζωισμένα Ἑλβετόπουλα. Ποίημα τό ὁποῖο γιά νά μελοποιηθεῖ ὅπως συνειδητοποίησε ὁ «ἀριστερός» Θεοδωράκης χρειαζόταν νά βασιστεῖ στόν Μπάχ ἀλλά καί στήν θρησκευτική μουσική. Νά ἀποδοθεῖ χορωδιακά ὡς θεία λειτουργία. Εἶναι ἄγνωστο ἄν ὁ Μίκης καί ὁ Ἐλύτης θά κατάφερναν νά συναντηθοῦν ἄν ζοῦσαν στήν μισαλλόδοξη Ἑλλάδα μας, ὅπου οἱ νεοφιλελέ κυνηγοῦν τούς συριζαίους καί τό ἀντίθετο. Εὐτυχῶς ἴσως πού δέν ἀνδρώθηκαν στήν ἐποχή μας. Ἀλλά ἄν θέλουμε νά δοῦμε τί ἀφήνει ὁ Μίκης ὡς κληρονομιά στό Ἔθνος, αὐτή εἶναι σίγουρα:
1. Ἡ συνεννόηση Δεξιᾶς – Ἀριστερᾶς γιά τά μεγάλα καί τά σπουδαῖα. Τήν ὑπηρέτησε μέ τίς παρτιτοῦρες του. Τήν ὑπηρέτησε μέ τήν συμμετοχή του στήν κυβέρνηση τοῦ Κωνσταντίνου Μητσοτάκη τό 1990, τήν ὑπηρέτησε μέ τήν συμμετοχή του σέ ὅλους τούς ἐθνικούς ἀγῶνες γιά μιά Ἑλλάδα ἀνεξάρτητη καί ὑπερήφανη -στήν τελευταία του ἐμφάνιση ὡς ἐνεργοῦ τοῦ πολίτη στήν συγκέντρωση γιά τίς Πρέσπες ἀπευθύνθηκε μέ τήν λέξη «ἀδέλφια μου φασίστες» ἀκόμη καί στό ἀκροδεξιό τμῆμα τοῦ ἀκροατηρίου πού δέν τόν συμπαθοῦσε ἰδιαίτερα. Ὁ Θεοδωράκης ὅπως ὅλοι οἱ πνευματικοί μας ἄνθρωποι -βλέπε Παναγιώτης Κανελλόπουλος- δέν ἦταν σπουδαῖος πολιτικός. Εἶχε ὅμως πέραν τῶν ἀναμφισβήτητων χαρισματικῶν προσόντων του πού τόν ἀνέδειξαν μαζί μέ τόν Μάνο, τόν Ξαρχάκο καί τόν Μαρκόπουλο στούς κορυφαίους τῆς μεταπολίτευσης, σπάνιο ἐθνικό ἔνστικτο.
Ὅποιος διαβάσει κείμενά του γιά τίς φωτιές τοῦ 2007 -τά μελετῶ αὐτόν τόν καιρό- γιά τήν ὑπόθεση Ὀτσαλάν (τόν ὁποῖο δέν συμπαθοῦσε ἐπειδή εἶχε ἐρωμένες τίς συμπολεμίστριές του σέ ἀντίθεση μέ τούς Ἕλληνες ἀντάρτες πού στόν Ἐμφύλιο ἀπαγορευόταν νά τίς ἀκουμπήσουν στό βουνό) γιά τό Κυπριακό, θά διαπιστώσει τήν διορατικότητά του νά ἐντοπίζει τόν κίνδυνο. Καί νά συμβουλεύει σωστά γιά τήν ἀποφυγή του. Γι’ αὐτό ἄλλως τε εἶχε ἄριστες σχέσεις μέ ὅλες τίς ἡγεσίες τῆς πατρίδας μας, ἀπό τόν Κωνσταντῖνο Καραμανλῆ καί τόν Ἀνδρέα Παπανδρέου (συγκρούστηκε κάποια στιγμή μαζί του ὅμως) ἕως τόν Κώστα Καραμανλῆ καί τήν ἡγεσία τῆς Ἀριστερᾶς πλήν Τσίπρα. Μᾶς ἀφήνει κληρονομιά μεγίστη λοιπόν ὁ Μίκης ἐκτός ἀπό τίς παρτιτοῦρες του: τήν κουλτούρα τῆς συνεννόησης. Ἀλλά καί κάτι ἀκόμη: νά μήν χρησιμοποιοῦμε τήν μουσική του γιά ἄλλους σκοπούς. Ἕνα μεγάλο τμῆμα τῆς κεντροδεξιᾶς παράταξης αἰσθάνθηκε νά καταπιέζεται ἀπό τήν ὑπέρμετρη κομματική χρήση τῆς μουσικῆς τοῦ Μίκη στά ὕστερα χρόνια τῆς μεταπολίτευσης ἀπό τήν Ἀριστερά καί τό ΠΑΣΟΚ. Καί ἔνοιωσε νά ἀποξενώνεται ἀπό αὐτήν. Ὄχι ἀδίκως. Εἴδαμε σέ φεστιβάλ κομματικά σοσιαλιστές μέ λογαριασμούς στήν Ἑλβετία νά τραγουδοῦν κατασυγκινημένοι ὅτι «στήν Δραπετσώνα δέν ἔχουμε πιά ζωή». Ἀκούσαμε τό «Πάλης ξεκίνημα» νά συνοδεύει πορεῖες καί συγκεντρώσεις γιά καθεστῶτα πού ἔπεσαν μέ γδοῦπο τό 1989. Ἡγεσίες τῆς Ἀριστερᾶς νά ἐνδύουν τά πολιτικά ἀδιέξοδά τους μέ μελωδίες τοῦ Μίκη. Ἡ συστηματική κατάχρηση τῆς μουσικῆς του ὄρθωσε σέ κάποιες περιόδους τείχη μεταξύ Ἑλλήνων, κάτι γιά τό ὁποῖο φυσικά καί δέν ἔφταιγε ὁ Μεγάλος μας συνθέτης.
Εἶναι χρέος ὅλων ἡμῶν νά διαφυλάξουμε τήν πολιτισμική κληρονομιά πού μᾶς ἀφήνει καί νά μήν τήν προσαρμόζουμε στίς σκοπιμότητές μας. Νά μεταδίδουμε τήν μουσική του γιατί καί αὐτή καί τοῦ Μάνου εἶναι ἐξόριστες ἀπό τίς λεγόμενες play list τῶν ραδιοφώνων μας. Νά ἀφήσουμε τό μῖσος πίσω μας, νά ἐπιδιώξουμε τήν σύνθεση, μουσική καί πολιτική ἀντιπάλων ἰδεολογικῶν ρευμάτων, χωρίς νά ὑπάρχει ταύτιση μεταξύ τους καί νά κρατήσουμε ὡς φυλακτό ἀκριβό τήν φλόγα τοῦ Θεοδωράκη γιά ἐθνική ἀνεξαρτησία. Ἐάν κάνουμε αὐτά τά ὀλίγα, αὐτός μαζί μέ τόν Μάνο, τόν Τσαρούχη καί τόν Ἐλύτη θά μᾶς χαμογελᾶ καί θά μᾶς χαιρετᾶ ἀπό ἐκεῖ ψηλά. Ἱκανοποιημένος.
