Αι Αθήναι εγέμισαν από σοφά παιγνίδια. Μικρά, ηλεκτροκίνητα εργοστάσια, παράγοντα ρεύμα τα ίδια και κινούντα δι’ αυτού πολυσύνθετα μηχανήματα, ηλεκτροκίνητοι σιδηρόδρομοι, κινούμενοι επί κυκλικών τροχιών, μικρογραφίαι ατμομηχανών, με όλα των τα εξαρτήματα, μηχανικά συγκροτήματα, διά των οποίων κατασκευάζονται με διαφόρους συνδυασμούς, γέφυραι, βαρούλκα, αεροπλάνα και χίλια άλλα είδη μηχανικών εγκαταστάσεων, αποτελούν το νέον παιγνίδι, το παιγνίδι της ημέρας, τον έρωτα του μικρού ανθρωπάκου.
Η πτωχή σβούρα, ο πρόστυχος καραγκιόζης, τα ταπεινά αλογάκια και τα καρροτσάκια, τα μολυβένια στρατιωτάκια ακόμη, με τα οποία επέρασεν η μετριόφρων παιδική ηλικία της γενεάς μας, δεν ενθουσιάζουν πλέον τους μικρούς, οι οποίοι θα μας διαδεχθούν. Αυτοί είναι πολύ σοφοί και πολύ πλούσιοι, ώστε να αρκεσθούν εις τα πρωτογενή και άσοφα παιγνίδια, τα οποία έκαμναν άλλοτε την ευτυχίαν των πατέρων των.
Σήμερον όλα τα πρωτογενή πράγματα εξωρίσθησαν από τας αριστοκρατικάς αγοράς και κατέφυγαν εις τα ταπεινά καρροτσάκια της οδού Αιόλου, διά την ευτυχίαν των μικρών, που, με το να μην έχουν πατέρας εφοπλιστάς, είνε υποχρεωμένα να καθυστερούν εις την πρόοδον και να μένουν οπίσω από το πνεύμα του αιώνος των. Δεν γνωρίζω όμως εάν παιδαγωγικώς αξίζει να θρηνήση κανείς την τύχην των τελευταίων. Είνε τώρα είκοσι ακριβώς έτη, που εις την Παγκόσμιον Έκθεσιν των Παρισίων, περιεργαζόμενος ένα περιεργόταταον πράγματι τμήμα αναδρομικών εκθεμάτων, συγκεντρωθέντων εκεί από διάφορα Μουσεία, ευρέθηκα εμπρός εις μίαν σειράν παιγνιδιών, με τα οποία διεσκέδαζαν τα προαιώνια παιδάκια. Και ομολογώ ότι είχα ζηλεύσει τους ανηλίκους αυτούς προγόνους. Τόσον απλά, τόσον χαριτωμένα, τόσον θελκτικά εις την πρωτογενή των μορφήν ήσαν τα τιποτένια αυτά πραγματάκια, που, αν δεν είχαν πολυπλόκους μηχανισμούς και εύθραυστα ελατήρια, είχαν όμως τόσην συγγένειαν και τόσας αναλογίας με τας απλάς και αθώας ψυχάς, διά τας οποίας ήσαν προορισμένα.
Αλλά η διδακτική τάσις και το πρακτικόν πνεύμα της εποχής μας εξακολουθούν να φονεύουν όλας τας ωραιότητας, χωρίς να υπηρετούν και πραγματικά σκοπιμότητας. Διότι αμφιβάλλω, αν ένα σοφόν παιγνίδι, είνε και υπό παιδαγωγικήν ακόμη έποψιν το ιδεώδες παιγνίδι. Βλέπει κανείς, πολύ συχνά, ένα παιδάκι να παραμερίζη τα πλουσιώτερα και τα συνθετώτερα παιγνίδια του και να περνά ολόκληρες ώρες μ’ ένα κομμάτι ξύλο, με ένα κουμπί, με ένα οποιονδήποτε αντικείμενον άνευ αξίας, από το οποίον δημιουργεί ένα παιγνίδι της ιδικής του εφευρέσεως, ή ν’ ανακατεύη τα χώματα διά να κτίση φούρνους, να ορύξη διώρυγας, να κατασκευάση υδραυλικά έργα της επιννοίας του. Είνε η πρωτοβουλία του, που ζητεί να εκδηλωθή, και το εκκολαπτόμενον τάλαντον του, κάμνει τας πρώτας του κατακτήσεις και δοκιμάζει τας πρώτας του δεξιότητας.
Βεβαίως ένας ηλεκτροκίνητος σιδηρόδρομος και ένα ηλεκτρικόν εργοστάσιον είνε μία μεγάλη χαρά και ένα καταπληκτικόν θάμβωμα διά το παιδάκι, που θα έχη την εξαιρετικήν τύχην να τα αποκτήση. Αλλά δεν πρέπει ν’ αποδίδωμεν μεγάλην σημασίαν εις την πρώτην αυτήν εντύπωσιν, ούτε να υπερβάλλωμεν τα παιδαγωγικά αποτελέσματα. Η περιέργεια ικανοποιείται γρήγορα. Εκείνο, που αποτελεί το σταθερώτερον χαρακτηριστικόν της παιδικής ψυχής, είνε η ανάγκη της αυτοβούλου ενεργείας. Και μας το βεβαιώνει αυτός ο ίδιος ο ανθρωπάκος, όταν, με την ελαφροτέραν συνείδησιν του κόσμου, καταστρέφει τον πολύτιμον μηχανισμόν ενός σοφού και βαρυτίμου παιγνιδιού. Δεν το κάμνει πάντοτε διά να ιδή τι έχει μέσα. Το κάμνει από ανάγκην ενεργείας αυτοβούλου. Το σοφόν παιγνίδι είνε μία πρωτοβουλία άλλου και ο ανθρωπάκος έχει την ιδικήν του. Καταστρέφει λοιπόν ό,τι δημιουργεί ο άλλος. Και, ενώ νομίζομεν ότι καταστρέφει απλώς, αυτός κατά βάθος δημιουργεί. Αν έχουν λοιπόν κάποιαν παιδαγωγικήν αξίαν τα σοφά παιγνίδια, την έχουν διά να καταστρέφωνται από τα άσοφα παιδάκια.
Καις είς την εποχήν μας ακόμη είχαμεν κάποια παιγνίδια σχετικής σοφίας. Ομολογώ λοιπόν, ανατρέχων εις τας μακρυνάς μου αναμνήσεις, ότι ποτέ δεν εκατάλαβα τόσην χαράν, όσην όταν κατέστρεψα αγρίως ένα από τα σοφά αυτά παιγνίδια. Η χαρά της αποκτήσεώς του δεν ημπορούσε να συγκριθή με την χαράν της καταστροφής του. Και όμως με έδειραν. Ημπορώ να βεβαιώσω σήμερον, εκ των υστέρων ότι έκαμαν πολύ κακά να με δείρουν. Η πρώτη αυτή καταστροφή, που έκαμα εις την ζωήν μου, ήτο η πρώτη μου δημιουργία. Και η καλλιτέρα!
