Η ΛΙΤΟΤΗΤΑ εἶναι ἡ ἰδιότητα τοῦ λιτοῦ, δηλ. τοῦ ἔχοντος μόνο τά ἀπαραίτητα, χωρίς πολυτέλεια, τοῦ ἁπλοῦ καί ἀπέριττου.
Σπατάλη εἶναι ἡ ἀντίθετη ἰδιότητα, δηλ. τοῦ πολυδάπανου καί πολυέξοδου, ἡ ὑπερβολική καί χωρίς μέτρο κατανάλωση. Ἀνέκαθεν, ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Ἀριστοτέλη, ἡ λιτότητα ἐθεωρεῖτο ἀρετή καί ἡ σπατάλη ἐλάττωμα, καθόσον ἡ πρώτη ὁδηγεῖ σέ ἕνα πιό ἰσορροπημένο τρόπο ζωῆς ἀλλά καί σέ οἰκονομική σταθερότητα, ἐνῶ ἡ δεύτερη σέ κακή διαχείριση χρόνου, ἐνέργειας καί χρημάτων, σέ διαρκές ἄγχος καί, συχνά, σέ οἰκονομική καταβαράθρωση.
Ἐάν τά ἀνωτέρω ἰσχύουν σέ ἀτομικό, ἰδιωτικό ἐπίπεδο ἔχουν πολύ μεγαλύτερη ἐφαρμογή σέ κρατικό, δημόσιο ἐπίπεδο. Τό κράτος παντοῦ καί πάντοτε διαχειρίζεται τούς ὅποιους διαθέσιμους πόρους κατά τρόπο λιγότερο ἀποτελεσματικό ἀπό ὅ,τι συμβαίνει στόν ἰδιωτικό τομέα. Οἱ λόγοι εἶναι μόνιμοι καί παγκόσμιας ἐφαρμογῆς. Ἄς περιορισθοῦμε μόνο σέ ἕναν ἀπό αὐτούς, τήν λειτουργία τῶν κινήτρων. Ὅταν κάποιος διαχειρίζεται δικά του χρήματα γιά νά ἱκανοποιήσει δικές του ἀνάγκες, τά κίνητρα γιά ἐξοικονόμηση πόρων εἶναι αὐξημένα. Ὅταν κάποιος διαχειρίζεται δικά του χρήματα γιά νά ἱκανοποιήσει ἀνάγκες ἄλλων (π.χ. συγγενῶν ἤ φίλων του), ἡ διαχείριση εἶναι λιγότερο ἀποτελεσματική, ἄν μή τί ἄλλο, ἐπειδή ἡ γνώση τῶν ἀναγκῶν τῶν ἄλλων εἶναι λιγότερο ἀκριβής. Ὅταν κάποιος διαχειρίζεται χρήματα τρίτων γιά λογαριασμό ἄλλων, τά κίνητρα γιά ἐξοικονόμηση καί ἡ διαχειριστική ἀποτελεσματικότητα εἶναι ἐξαιρετικῶς μειωμένα. Αὐτό ἀκριβῶς συμβαίνει στόν δημόσιο τομέα. Οἱ πολιτικοί καί οἱ δημόσιοι ὑπάλληλοι διαχειρίζονται χρήματα τρίτων (τῶν φορολογουμένων) γιά λογαριασμό κάποιων ἄλλων. Ταυτόχρονα, παρατηρεῖται ὑπερκατανάλωση ἀπό πλευρᾶς τῶν χρηστῶν τῶν δημοσίων κοινωνικῶν παροχῶν. Δημιουργοῦνται ἔτσι συνθῆκες ἐντός τῶν ὁποίων ἀκμάζουν οἱ πελατειακές σχέσεις καί διοχετεύονται πολύτιμοι πόροι σέ ἀπαράδεκτα ὑψηλό ποσοστό διοικητικῶν δαπανῶν.
Οἱ μόνοι ὠφελούμενοι ἀπό μία τέτοια κατάσταση πραγμάτων εἶναι οἱ πολιτικοί, οἱ ὁποῖοι ἐπιδιώκουν νά κερδίσουν βραχύβιες ἐντυπώσεις, καί οἱ διαχειριστές τοῦ συστήματος, γιατροί, ἐκπαιδευτικοί καί λοιπά στελέχη τῆς κρατικῆς νομενκλατούρας μέ ἐπικεφαλῆς τούς συνδικαλιστές τοῦ δημόσιου τομέα. Ὅλοι αὐτοί, ἐκμεταλλευόμενοι τά ἔμφυτα σέ ὅλους μας συναισθήματα φιλαλληλίας καί εὐσπλαχνίας πρός συνανθρώπους μας πού ὑποφέρουν, προσπαθοῦν νά μᾶς πείσουν –καί τό ἔχουν ἐν πολλοῖς κατορθώσει– ὅτι ἡ λιτότητα εἶναι ἁμάρτημα καί ἡ σπατάλη ἀρετή.
Χρειάζεται, ὅμως, μία διευκρίνιση: κάθε θετικό χαρακτηριστικό σέ μιά ἀκραία μορφή του μπορεῖ νά μετατρέπεται σέ ἐλάττωμα. Ἡ ἐπιμονή π.χ., ἡ ὁποία κατά κανόνα αὐξάνει τήν ἀποτελεσματικότητα, σέ ὑπερβολικό βαθμό καταντᾶ ἄγονο πεῖσμα. Ἡ θερμοκρασία εἶναι ἕνα ἄλλο παράδειγμα: δέν πρέπει νά ἐγγίζει τιμές τροπικοῦ καύσωνα οὔτε πολικοῦ ψύχους. Κατ’ ἀναλογία ἡ ἀκραία λιτότητα μετατρέπεται σέ τσιγκουνιά ἤ (σέ δημοσιονομικούς ὅρους) σέ ἀσφυκτική ἔλλειψη ρευστότητας. Ἡ τάση τῶν πολιτικῶν καί τῶν δημοσίων ὑπαλλήλων γιά σπατάλη μπορεῖ νά τιθασεύεται μέ συνταγματικούς περιορισμούς δημοσιονομικῆς φύσεως πού θά θέτουν ὅρια στήν δυνατότητα δανεισμοῦ καί φορολόγησης καί θά ἐπιβάλλουν τήν ὑποχρέωση ἰσοσκελισμένων προϋπολογισμῶν ἤ τουλάχιστον ἑνός ἰσοσκελισμένου προϋπολογισμοῦ ἀνά τριετία. Αὐτή εἶναι ἡ ἐπιδιωκτέα μέση ὁδός.
*Νομικός – Οἰκονομολόγος
email: [email protected]