Ο ΑΔΕΛΦΟΣ μου ὁ Δημήτρης, ραδιοφωνικός παραγωγός στόν «Athens Voice»
–ὅπου παρουσιάζει μιά ἐκπομπή μέ τό ὄνομα «Διαστημόπλοιο»– ἔχει ἰδιαίτερη ἀγάπη στήν τεχνολογία, στό περιβάλλον, στό μέλλον τοῦ πλανήτη. Διαβάζει ἀπό πιτσιρικᾶς –τότε πού ἡγεῖτο τοῦ μουσικοῦ συγκροτήματος χίπ-χόπ «Εὔνους»– βιβλία ἐπιστημονικῆς φαντασίας. Αὐτή εἶναι, ἄς ποῦμε, καί ἡ αἰώνια «διαφορά» μας: ἐκεῖνος λατρεύει νά βλέπει τόν κόσμο εἴκοσι χρόνια μετά, ἐγώ πρέπει νά ξέρω τί θά γίνει αὔριο τό πρωί –ἄλλα συνεπῶς τά διαβάσματά μου. Ἐκεῖνος ὅμως ἐπιμένει! Προχθές μέ ρωτοῦσε ποῦ μπορεῖ νά βρεῖ τό 2048, τό νέο βιβλίο τοῦ Μίμη Ἀνδρουλάκη. Πρίν ἀπό δεκαπέντε χρόνια θά ἦταν, εἴκοσι, θά σᾶς γελάσω, μέ προέτρεψε νά διαβάσω ἕνα ἀπό τά ἀγαπημένα του βιβλία τῆς ἐποχῆς, τό Πασίφικα τοῦ Νόρμαν Σπίνραντ (1996). Ὁ συγγραφεύς του περιέγραφε τόν μελλοντικό νέο κόσμο στόν πλανήτη «Πασίφικα», μέ πολῖτες τούς ἀποίκους ἀπό τήν Γῆ, ἀπομονωμένους κατ’ οἶκον, κυρίαρχους τῆς Γαλαξιακῆς Ἀγορᾶς καί μέ πολίτευμα τήν ἠλεκτρονική δημοκρατία: Ἀντί ὀνομαστικῶν ψηφοφοριῶν στή Βουλή, διεξήγοντο διαρκῶς δημοψηφίσματα ἐκ τοῦ μακρόθεν. Μέ τό κινητό. Τό σενάριο –λογοτεχνία τοῦ φαντασιακοῦ– προέβλεπε μάχη μέ ἐξωπλανητικές δυνάμεις γιά τήν ἀνατροπή τοῦ δημοκρατικοῦ πολιτεύματος. Μοῦ εἶχε κάνει ἰσχυρότατη ἐντύπωση ἐκείνη τήν ἐποχή τό συγκεκριμένο βιβλίο καθώς ἐλλείψει τῶν ἔξυπνων κινητῶν πού κληροδότησε στόν πλανήτη ὁ Στήβ Τζόμπς δέν μποροῦσα νά φανταστῶ ὅτι θά ἔρθει ἡ μέρα πού ἀκόμη καί τό δικαίωμα ψήφου –τό ἀσκῶ στήν τάξη τοῦ δημοτικοῦ μου σχολείου– θά τό ἀσκοῦμε ἀπό τό σπίτι μας. Οὔτε πώς θά κινδυνεύσει μέ ἀνατροπή τό πολίτευμά μας ἐξ αἰτίας τῆς τεχνολογίας. Καί ὕστερα ἦρθε ἡ πανδημία. Καί τήν τάση νά κάνεις πράγματα ἀπό τό σπίτι χωρίς νά μετακινεῖσαι (ὅπως νά κάνεις «check in» γιά τήν πτήση σου ἤ νά πληρώνεις λογαριασμούς μέσω τοῦ «e-banking») τήν γενίκευσε, τήν ἐπέβαλλε καί τήν καθιέρωσε. Σίφουνας! Ἡ πραγματικότητα ὑπερέβη τήν φαντασία τοῦ συγγραφέως.
Ὅλοι πλέον κλεισμένοι στά σπίτια μας, μπροστά ἀπό ἕναν ὑπολογιστή ἤ σκυμμένοι στήν ὀθόνη ἑνός κινητοῦ, τά κάνουμε ὅλα μέ ἕνα «κλίκ»: ἀλληλογραφοῦμε, ἐπικοινωνοῦμε, ἀγοράζουμε, πουλᾶμε, ἐργαζόμαστε, «πᾶμε» σχολεῖο, «πᾶμε» θέατρο, «πᾶμε» συνέδρια, πληρώνουμε φόρους, μισοῦμε, ἀγαπᾶμε, ἐρωτευόμαστε, παντρευόμαστε (Βουλευτής παντρεύτηκε μέσω viber), ἕως καί δειπνοῦμε ἀπό ἐκεῖ. Ἡ ἐκ τοῦ σύνεγγυς ἀνθρώπινη ἐπικοινωνία κατηργήθη. Ἐντελῶς. Στήν πραγματικότητα ἡ πανδημία ἔρχεται νά ὁλοκληρώσει μία ἀλλαγή πού ἤδη ἔχει ξεκινήσει. Στίς τράπεζες δέν βρίσκεις πλέον ἀνθρώπους, συναντᾶς μηχανήματα. Στά κινητά δέν γράφουμε γιά τήν ἀγάπη. Στέλνουμε σχήματα. Ἀπό τήν γενιά τοῦ «e-motion» περάσαμε στήν γενιά τῶν «e-moticons» ὅπως θά ἔλεγε ἡ φίλη μου Μαρίνα Δεληκωστοπούλου. Ὅσο γιά τά προσωπικά μας δεδομένα, συγκεντρώνονται ὅλα ἀπό τό κράτος καί τήν «Microsoft» σέ ἕνα μεγάλο «cloud» ἐλέγχου τῆς ζωῆς μας. Μέ ἕναν ἀλγόριθμο ἄν θές, μᾶς φέρνεις ὅλους «βόλτα». Βλέπω τήν ἀλλαγή νά ὁλοκληρώνεται καί δέν μοῦ ἀρέσει καθόλου. Χαζεύω στήν τηλεόραση τά γκόλ τοῦ Μαραντόνα καί τοῦ Πάολο Ρόσι, καί τό βλέμμα μου πάει ἀσυναίσθητα στήν κερκίδα, τότε πού μπορούσαμε νά καθίσουμε χιλιάδες, ὅλοι μαζί, δίπλα-δίπλα ὁ ἕνας στόν ἄλλο χωρίς νά μᾶς ζητεῖται «rapid test». Παρακολουθῶ σκηνές ἀπό παλαιές συναυλίες μέ γεμᾶτα γήπεδα, ἀνθρώπους εὐτυχισμένους, ἀγκαλιασμένους, μεθυσμένους, ἐκστασιασμένους, ἐρωτευμένους, καί ρωτῶ μέσα μου, μελαγχολικά, «θά τά ξαναδεῖς αὐτά;» Ἤ «ἀποχαιρέτα ἕναν κόσμο πού χάνεται, σαλπάρει, ἀναχωρεῖ;». Ρωτῶ μέσα μου ἐπίσης, πανικόβλητος: «Μήπως θά βλέπουμε μετά ἀπό λίγα χρόνια αὐτούς τούς συνωστισμούς, τά πλήθη καί τά πάθη καί θά φιλοσοφοῦμε μέ τήν φράση ἄλλα χρόνια τότε, δέν γυρίζουν πίσω μάτια μου!» ὅπως ἔλεγε καί ἡ γιαγιά μου.
Καλή ἡ τεχνολογία, δέ λέω! Κατήργησε στήν οὐσία τήν ἔννοια τοῦ χρόνου. Ἀλλά ταυτόχρονα αὔξησε καί τίς ἀποστάσεις, στήν οὐσία μείωσε τήν ἐλευθερία. Ἐνῶ ὑποτίθεται τήν προασπίζει. Ἐκτός ἀπό μετοχές σέ Χρηματιστήρια, μέ ἕνα «κλίκ» ἐξαερώνει καί ἀνθρώπινες ὑποστάσεις. Τό νά ἀγκαλιαζόμαστε εἰκονικῶς ὡς φιγοῦρες, μπροστά ἀπό ἕνα «Skype», δέν εἶναι πρόοδος. Τό νά χρειαζόμαστε τήν ἄδεια τοῦ κράτους νά πᾶμε μέχρι τό παρακάτω στενό, οὔτε.
Ἡ τεχνολογία ἐπί πανδημίας κατήργησε τό ἄγγιγμα, τήν ματιά, τό βλέμμα, τίς συναντήσεις τῶν ἀνθρώπων, τήν ἐλπίδα τήν ἴδια. Κατήργησε τήν γραφή. Τούς γραφικούς χαρακτῆρες τῶν ἀνθρώπων. Αὐτό τό ἰδιαίτερο στοιχεῖο τῆς ταυτότητας ἑνός ἑκάστου. Καί βεβαίως ἀντικατέστησε τά Ἔθνη μέ τίς διαδικτυακές κοινότητες καί τούς ἐκλεγμένους ἡγέτες μέ τούς Γκέιτς. Ὁδηγώντας μας στόν προθάλαμο τῆς μεγάλης μοναξιᾶς καί τῆς μεγάλης μελαγχολίας. Μελαγχολικούς ἀνθρώπους φτιάχνει αὐτή ἡ πανδημία καί αὐτή ἡ τεχνολογία· ἐλπίζω νά ἔχουμε καταλάβει ποιο εἶναι τό τραῦμα πού θά ἀφήσει πίσω της. Ἄν καταργηθεῖ ὅμως τό ἄγγιγμα, ἡ ἀγκαλιά, ἡ συνάντηση, τό χαμόγελο, ἡ ἀνάγκη πού ἔχουν οἱ ἄνθρωποι νά εἶναι μαζί, καί ἄν ἐπικρατήσει ἡ αἴσθηση ὅτι λαμβάνονται ἀποφάσεις δικτατορικῶς –ἰδέτε τό σημείωμα τοῦ ἐπιχειρηματία πού αὐτοκτόνησε στόν Βόλο– τότε στήν πραγματικότητα πᾶμε σέ ἕνα νέο κόσμο. Κόσμο προβλέψιμο, συγκεντρωτικό, αὐταρχικό, χωρίς ὄνειρα.
Ἡ ἱδρυτική πράξη τοῦ παλαιοῦ κόσμου, τοῦ κόσμου στόν ὁποῖο μεγαλώσαμε καί ἀγαπήσαμε, καταλύεται. Ὁ κόσμος μας γεννήθηκε πάνω στήν Κιβωτό τοῦ Νῶε. Ξεκινήσαμε τό ταξίδι ὅλοι μαζί. Ἄν ὁ νέος κόσμος γίνει τό ἄθροισμα μοναξιᾶς ἑνός ἑκάστου ἤ μετατραπεῖ σέ ἀνυπεράσπιστες ἀγέλες στά «cloud», τότε ὁδηγούμαστε σέ ἐπανίδρυση. Ἤδη συλλαμβάνω τόν ἑαυτό μου νά κοιτῶ στόν δρόμο παράξενα ὅποιον κυκλοφορεῖ μέ τό πρόσωπό του ἀκάλυπτο. Ἐνῶ λατρεύω τήν ἰδιοπροσωπία. Τό ἴδιον τοῦ δυτικοῦ ἀνθρώπου. Ἁμαρτία τό ἀκάλυπτο πρόσωπο πλέον! Ἔνοχος ὅποιος κυκλοφορεῖ «ἀσκεπής». Ἡ ἐξάρτησή μας ἀπό τήν τεχνολογία καί ἀπό τούς εἰδικούς τῆς πανδημίας εἶναι πλέον πλήρης, φοβᾶμαι καί μόνιμη. Καί ἀπό τόν πανικό πού προκάλεσε προχθές ἡ παγκόσμια κατάρρευση τοῦ «gmail» φάνηκε ὅτι ὄχι μόνο φτιάξαμε ἕναν πλανήτη ἐξαρτημένο ἀπό τήν τεχνολογία ἀλλά καί χωρίς ἐφεδρικό σχέδιο λειτουργίας. Πού ἄν πάει κάτι στραβά δέν μπορεῖ νά ἀντιδράσει. Καί στόν ὁποῖο ἄν κάποιος ἀποκτήσει τόν ἔλεγχο τῆς τεχνολογίας καί τῶν δεδομένων, μπορεῖ νά ἀποκτήσει καί τήν ἐξουσία του. Χωρίς ψῆφο, Ἄχ Νόρμαν! Μπράβο ἀδερφέ, πού ἐπέμενες. Ὅσο γράφω τό σημερινό σημείωμα τόσο περισσότερο βουίζει στά αὐτιά μου ἡ ἠχώ ἀπό τήν φωνή τῆς Ἑλένης Ἀρβελέρ στό προπέρσινο Συνέδριο τῶν Δελφῶν:
«Ὅλοι γνωρίζουν ποιοί εἶναι οἱ κίνδυνοι σήμερα τῆς τεχνολογίας. Θά πῶ μόνο ἕνα πρᾶγμα: ἡ ψυχολογική ἀπομόνωση, ἡ κατάργηση κάθε ἱεραρχίας ἐφ’ ὅσον θά ἔχουμε ὅλοι τήν ἴδια πληροφόρηση, δέν ὑπάρχει πιά ὁ καλύτερος ἤ ὁ χειρότερος, ὅλοι ξέρουν τά ἴδια πράγματα, ὅλα ἐξαρτῶνται ἀπό μιά μηχανή. Ἀλλά δέν ὑπάρχει ἀλάνθαστη μηχανή οὔτε ὑπάρχει ἀείζωη μηχανή. Καί γιά νά θυμηθοῦμε τόν Σεφέρη καί τόν Καρυωτάκη, τούς δικούς μας: “Ἡ μηχανή –λένε– δέν ἔχει οὔτε ἦθος οὔτε ὕφος”. Καί ἐφ’ ὅσον δέν ἔχει ὕφος, ἐφ’ ὅσον ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀκριβῶς τό ἦθος (…), ἄρα ἡ μηχανή εἶναι ἀπάνθρωπη. Καί ἐφ’ ὅσον ἡ μηχανή εἶναι ἀπάνθρωπη, πρέπει ἀκριβῶς νά ξέρουμε μέ ποιό τρόπο μποροῦμε νά τήν κάνουμε ἀνθρώπινη. Γιατί ὅπως ἔλεγαν καί οἱ ἀρχαῖοι “χαρίεν ὁ ἄνθρωπος ὅταν ἄνθρωπος ᾖ”.
»Καιρός, λοιπόν, νά μάθουμε στά παιδιά μας πάνω ἀπό ὅλα τήν ἀνθρωπιά. Γιατί ἡ ἀνθρωπιά εἶναι τό μόνο πρᾶγμα πού τό δημιούργημα τοῦ ἀνθρώπου δέν σκοτώνει! Τό μόνο. (…) Ὁ τεχνολογικός πολιτισμός πρέπει νά τά ὁδηγήσει στόν ψηφιακό ἀνθρωπισμό. Αὐτός ὁ ψηφιακός ἀνθρωπισμός πρέπει νά ἀσχολεῖται πρῶτον μέ τήν ἐπιτυχία –δέν μπορεῖ νά παιδιά νά μήν ἔχουν ἐπιτυχία σέ αὐτό πού προσπαθοῦν, ἀλλά πρέπει νά ἀσχολοῦνται, κυρίως, μέ τήν εὐτυχία.».
