Φύλλα πού κοιτοῦν τίς ρίζες

ΣΤΗΝ μακρά πορεία μου στήν δημοσιογραφία –τόν Σεπτέμβριο συμπλήρωσα μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ τριάντα χρόνια ἀδιάλειπτης παρουσίας στόν ἀθηναϊκό Τύπο– εἶχα τήν εὐκαιρία νά γνωρίσω πολλές εὔπορες καί πολλούς εὔπορους, κυρίες καί κυρίους, τοῦ ἑλληνικοῦ ἐπιχειρεῖν πού θέλησαν νά ἔχουν συμμετοχή στόν δημόσιο βίο.

Γράφω «θέλησαν», γιατί ὁ κανόνας πού ἀκολουθοῦν μέ εὐλάβεια οἱ ἐλίτ στήν πατρίδα μας καί στόν κόσμο ὅλον εἶναι ἡ πάσῃ θυσίᾳ ἀποφυγή τῆς δημοσιότητας. Γιά λόγους ἐλευθερίας –κινοῦνται ἀνετότερα μέσα στήν ἀνωνυμία– καί γιά λόγους ἀσφαλείας, τῶν ἰδίων καί τῶν οἰκογενειῶν τους. Οἱ ἀναγνωρίσιμοι γίνονται στόχος.

Οἱ πρῶτες κυρίες πού εἶχα τήν τύχη νά γνωρίσω ἄλλοτε διεκρίνοντο γιά τό θάρρος καί τήν ἀποφασιστικότητά τους, ἄλλοτε γιά τήν σιδηρᾶ πυγμή καί πειθαρχία τους καί ἄλλοτε γιά τήν εὐαισθησία τους. Κοινό χαρακτηριστικό ὅλων: Καμμία ποτέ δέν ἄφησε μισή χαραμάδα γιά νά σοῦ περάσει ἀκόμη καί ὡς ὑποψία ἀπό τό μυαλό ἡ ἰδέα ὅτι εἶναι εὐάλωτη. Ἀπό παντοῦ «ἀνέβλυζε» δύναμη.

Τό περασμένο Σάββατο τό βράδυ 30 Σεπτεμβρίου, μέρα κατά τήν ὁποία ἑορτάζεται μέ ἀπόφαση τῆς κυβερνήσεως Καραμανλῆ ἀπό τό 2007 ἡ ἡμέρα τῶν Ἐθνικῶν Εὐεργετῶν, ὁ κανόνας ἄλλαξε. Γιά πρώτη φορά ἄκουσα ἀπό τό βῆμα τοῦ ἱστορικοῦ Ζαππείου Μεγάρου φωνές ἰσχυρῶν μέ συστολή. Μέ συναίσθημα. Μέ μέτρο καί ταπεινότητα. Ἡ Μαριάννα Λάτση καί ἡ Ἐλευθερία Ντεκώ τίς ὁποῖες τίμησε ἡ Πρόεδρος τοῦ ἱστορικοῦ Μεγάρου, πού ἔχει ταυτιστεῖ μέ τόσες ἱστορικές στιγμές τῆς ἐθνικῆς μας ζωῆς, ἡ κυρία Χρυσάνθη Βαγενᾶ, μᾶς «δίδαξαν» τί σημαίνει ἰσχύς sotto voce. Τί σημαίνει σύνοψις. Τό νά σέ βραβεύουν καί νά κοκκινίζεις ἀντί νά φουσκώνεις σάν τό παγώνι. Τί σημαίνει χαμηλό βλέμμα. Ὅση ὥρα διήρκεσε ἡ συντομωτάτη πλήν οὐσιαστική ὁμιλία τῆς Μαριάννας Λάτση, αὐτό πού ἔφθανε στό ἀκροατήριο ἦταν ἡ ἐνέργειά της. Τό συναίσθημά της. Τό μυστικό δάκρυ της. Καθώς «δάκρυζε» χωρίς νά δακρύζει. Ἔμενε νά αἰωρεῖται ὁ λυγμός της χωρίς νά ξεσπᾶ. Μιλοῦσε γιά τόν πατέρα της Γιάννη καί γιά τόν σύζυγό της Νῖκο μέ τόση ἀγάπη, πού ἔδειχνε ὅτι ἦταν ἀνά πᾶσα στιγμή ἕτοιμη νά καταρρεύσει βουρκωμένη μπροστά μας. Ἀδιαφορῶντας γιά τό ἄν ὑπῆρχε ἀκροατήριο. Γιατί κατά βάση «μιλοῦσε» σέ αὐτούς. Ἡ φωνή της ἔβγαινε κυριολεκτικά μέσα ἀπό τήν ψυχή της, δέν εἶχε τίποτε τό φτιασιδωμένο καί τίποτε τό πλαστό. Τόν καταλαβαίνεις τόν εἰλικρινῆ. Ἐντυπωσιάστηκα.

Ἔχουν οἱ ἐλίτ συναισθήματα λοιπόν; Δημόσια αἰσθήματα, γιατί, ἰδιωτικῶς, ἀσφαλῶς, ὅλο καί κάποια θά ἔχουν. Πρίν ἀκούσω ὅσα ἄκουσα ἀπό τήν κυρία Λάτση, θά ἀπαντοῦσα «πιθανόν ὄχι». Ἀλλά, ναί, ἔχουν καί δέν διστάζουν καμμιά φορά νά ἐκτίθενται. Καί νά μοιράζονται αὐτά τά συναισθήματά τους μαζί μέ τούς πολλούς. Ἡ εὐεργεσία δέν εἶναι ὑποχρεωτική στίς μέρες μας ὅπως ἡ χορηγία στούς ἀρχαίους χρόνους. Ἄν θές, βοηθᾶς. Ἄν δέν θές, δέν τό κάνεις. Πολύ δέ περισσότερο δέν σοῦ ζητᾶ κανείς νά ἐξηγήσεις γιατί δέν τό κάνεις.

Ὑπάρχουν ὡστόσο ἄνθρωποι πού θεωροῦν χρέος τους νά ἐπιστρέφουν στήν κοινωνία μέρος τοῦ πλούτου τους, γιατί νομίζουν ὅτι τά λεφτά πού κέρδισαν οἱ ἴδιοι ἤ κληρονόμησαν ἀπό τούς γονεῖς τους δέν τούς ἀνήκουν. Καί πώς ἕνα τμῆμα τους πρέπει νά ἐπιστρέφει στόν κόσμο. Ὡς ἐπιστροφή δέν νοοῦνται μόνον οἱ ἐπενδύσεις πού φέρνουν νέες θέσεις ἐργασίας. Εἶναι καί τό νά στέκεσαι δίπλα στόν ἀδύναμο. Ἡ Μαριάννα Λάτση εἶπε κάτι πολύ ὄμορφο στήν σύντομη ὁμιλία της: «Μεγαλώνοντας καταλαβαίνω ὅτι ὅσο βαδίζουμε στόν δρόμο τῆς φιλανθρωπίας τόσο πιό πολύ συνειδητοποιοῦμε ὅτι δέν θά δοῦμε ποτέ τό τέλος του. Γιατί κάθε φορά σκέπτομαι ὅτι αὐτό πού κάναμε δέν εἶναι ἀρκετό». Ἡ ἐντύπωσή μου ὅμως εἶναι ὅτι ἡ Μαριάννα Λάτση συνεχίζει ἄλλοτε δημοσίως καί ἄλλοτε διακριτικῶς νά στέκεται δίπλα σέ ἀνήμπορους ἀνθρώπους γιατί μέ αὐτόν τόν τρόπο «κρατᾶ» στήν ζωή τόν πατέρα της Γιάννη (ἀπό τόν θάνατο τοῦ ὁποίου συμπληρώθηκαν φέτος εἴκοσι ὁλόκληρα χρόνια) ἀλλά καί τόν σύζυγό της Νῖκο. Ὅπως ἐξήγησε πολύ ὡραῖα, γιά τόν Γιάννη Λάτση ἡ εὐεργεσία «δέν ἦταν μόνο πράξη ἀλτρουισμοῦ οὔτε μηχανισμός ἀποκατάστασης ἀνισοτήτων, ἀλλά ἦταν γι’ αὐτόν ἕνας δρόμος προσωπικῆς ἐξέλιξης. Μιά διαρκής διαδικασία ἐπανασύνδεσης μέ τίς ρίζες του, μιά σιωπηρή ἐξομολόγηση πού δέν ἐπιτρέπει βραβεύσεις, τιμές καί ἀνταμοιβές.»

Ρώτησα χθές ἕναν κορυφαῖο τοῦ δημοσίου βίου μας, ὅταν σκεφτόμουν νά γράψω αὐτό τό σημείωμα, ἄν γνωρίζει τήν Μαριάννα Λάτση καί ἄν εἶναι ὄντως ἔτσι καλόκαρδη, συνεσταλμένη καί συναισθηματική, καί ἰδιωτικῶς. Γιατί καμμιά φορά ἡ δημόσια εἰκόνα μᾶς ξεγελᾶ. Μοῦ ἀπάντησε χωρίς περιστροφές: «Τόσο καί ἄλλο τόσο». Κάνοντας μάλιστα τήν ἀντίστιξη μέ τόν μᾶλλον ψυχρό τεχνοκράτη ἀδελφό της. Ἐάν εἶναι ἔτσι λοιπόν, εἶναι εὐτύχημα γιά τήν πατρίδα μας νά διαθέτει τέτοιους ἐθνικούς εὐεργέτες. Ταπεινούς. Ἀντίστοιχος εἶναι ὁ Θανάσης Μαρτῖνος πού βραβεύτηκε πέρυσι ἀπό τήν Ἠπειρώτισσα Βαγενᾶ καί τόν ὁποῖο βλέπεις νά ἐκκλησιάζεται ἀνήμερα τῆς Παναγίας σέ ἕνα ἐκκλησάκι στήν Ἀντίπαρο μαζί μέ τούς ντόπιους χωρίς τουπέ. Ἐκεῖνος ὅμως εἶναι κλειστός. Ἐσωστρεφής. Δέν ἐξωτερικεύει. Δέν μοιράζεται. Κουβαλᾶ τόν δικό του σταυρό.

Εἴθε ὁ ἑορτασμός αὐτῆς τῆς ἡμέρας καί οἱ ἀποδιδόμενες τιμές νά κινητροδοτήσουν καί ἄλλους σπουδαίους ἀπό τήν ἐλίτ μας γιά εὐεργεσίες. Ὁ Εὐαγγέλης Ζάππας καί ὁ Γεώργιος Ἀβέρωφ στούς ὁποίους ἀνεφέρθησαν ὁ Ὑπουργός Οἰκονομίας Κωστῆς Χατζηδάκης καί ἡ δυναμική Πρόεδρος τοῦ Ζαππείου Χρυσάνθη Βαγενᾶ στίς ὁμιλίες τους περιμένουν καί ἄλλες σύγχρονες δικαιώσεις.

Ὡστόσο ἡ Μαριάννα Λάτση δέν ἦταν ἡ μοναδική «στάρ» τῆς βραδιᾶς. Ἦταν καί ἡ Ἐλευθερία Ντεκώ. Ἡ διάσημη σχεδιάστρια φωτισμοῦ, ἡ ὁποία φώτισε τήν Ἀκρόπολη κατά τρόπο μοναδικό. Ἡ κ. Βαγενᾶ, πού σφράγισε τίς δύο θητεῖες της μέ τό ἀποτύπωμά της, ὅπως τό ἄπλετο φῶς στόν περίβολο τοῦ Ζαππείου, ἡ ὁλοκλήρωση τοῦ διαγωνισμοῦ γιά τήν ἐπαναλειτουργία τῆς ἱστορικῆς Αἴγλης, ἡ συντήρηση κιόνων του πού κινδύνευαν ἀπό κατάρρευση, ἀποφάσισε σωστά νά τιμήσει μέ εἰδική διάκριση τήν κυρία Ντεκώ, ἡ ὁποία ἀνέλαβε καί ὁλοκλήρωσε κατόπιν παρακλήσεώς της ΔΩΡΕΑΝ τόν ἐσωτερικό καί ἐξωτερικό φωτισμό τοῦ μνημείου. Τό κόστος τοῦ ἔργου θά ἀνερχόταν σέ 300.000 εὐρώ ἄν καταβαλλόταν ἀμοιβή. Ἀλλά ἡ ἐπίσης σεμνή Ντεκώ δέν ζήτησε «φράγκο». Οἱ ἀξίες δέν ἀποτιμῶνται μόνο σέ εὐρώ. Ἁπλῶς χάρισε τήν ματιά της σέ ἕνα ἀκόμη ἱστορικό μνημεῖο, νεώτερο αὐτήν τήν φορά σέ σύγκριση μέ τήν Ἀκρόπολη. Τήν συνεχάρην ὅπως καί τήν κυρία Λάτση, καί τῆς εἶπα ὅτι εἶμαι κατά βάση συντηρητικός, ἀλλά πρέπει ἐνίοτε νά τολμᾶμε, καί ὅτι ὁ φωτισμός της στήν Ἀκρόπολη ἔδωσε αὐτό πού ἔλειπε ἀπό τό μνημεῖο. Εἶχε δίκιο ἡ Μενδώνη πού τῆς τόν ἀνέθεσε. Μοῦ ἀπάντησε τό ἑξῆς καταπληκτικό: «Τά φύλλα ἑνός δέντρου δέν πρέπει μόνο νά καμαρώνουν ἀλλά νά “κοιτοῦν” καί πρός τίς ρίζες τους. Αὐτό προσπαθῶ νά κάνω μέ τά μνημεῖα!». Ρίζες! Ἡ ἴδια ἀκριβῶς λέξη μέ αὐτήν πού μεταχειρίστηκε ἡ κυρία Μαριάννα Λάτση. Γι’ αὐτές τίς ρίζες πασχίζουμε καί ἐμεῖς ἀπό αὐτόν ἐδῶ τόν προμαχῶνα, γι’ αὐτές καί ὁ ἀναπληρωτής Δήμαρχος Ἀθηναίων Λευτέρης Σκιαδᾶς πού μίλησε στήν ἐκδήλωση γιά τήν ἱστορία τοῦ Ζαππείου, γι’ αὐτήν ὅλοι μας. Γιατί ἡ διαφήμιση ἔχει ἐν τέλει δίκιο: Ὅσο ἡ Ἑλλάδα ἔχει ρίζες –εὐεργέτες πού δέν ξεχνοῦν ἀπό ποῦ ἔρχονται, πρῶτες κυρίες πού μιλοῦν καί δέν ἐκφωνοῦν ἀλλά «νοιώθουν», διανοούμενους πού ἀγαποῦν τήν «συντήρηση», δέν τήν φοβοῦνται– μήν τηνε φοβᾶσαι αὐτή τήν Ἑλλάδα!