Παρακολούθησα τήν πρώτη προβολή τῆς ταινίας «Καποδίστριας» τοῦ Γιάννη Σμαραγδῆ μαζί μέ τόν διευθυντή φωτογραφίας τοῦ φίλμ Δημήτρη Σταύρου ἀπό τά ὀρεινά τοῦ «Ἑλληνικοῦ Κόσμου».
Καί, γιά νά εἶμαι εἰλικρινής, στήν ἀρχή δέν πίστευα αὐτό πού ζοῦσα. Στό παρελθόν εἶχα πειστεῖ ὅτι ἡ ταινία πού ὁ Γιάννης ἤθελε νά εἶναι ἕτοιμη τό 2021, στά 200 χρόνια ἀπό τήν παλιγγενεσία, δέν θά γυριστεῖ ποτέ, γιατί συγκεκριμένος παράγων τοῦ κινηματογράφου τήν πολεμοῦσε λυσσωδῶς στό παρασκήνιο. Εἶχε βάλει στοίχημα ὅτι «δέν γίνεται» νά δοῦμε τον Καποδίστρια, μέ τό ἐπιχείρημα ὅτι ἡ ταινία θά ἦταν «ρωσσόφιλη».
Τά προβλήματα ξεπεράστηκαν χάρη στό κρητικό πεῖσμα του Σμαραγδῆ καί χάρη στήν καθοριστική παρέμβαση τοῦ ἐπιφανοῦς Ἕλληνα τῆς Ἑλβετίας κυρίου Στασινόπουλου, ὁ ὁποῖος παρακινήθηκε ἀπό τόν ἀθόρυβο εὐπατρίδη Μάνο Δημητρακόπουλο (ὁ ὁποῖος, μέ τήν σειρά του, ἐνημερωνόταν ἀπό τήν «Ἑστία» γιά τίς τρικλοποδιές στόν Σμαραγδῆ).
Ἀπό τά πρῶτα πλάνα τῆς ταινίας, πού δείχνουν τόν Καποδίστρια νά ταξιδεύει μέ ἅμαξα στά χιόνια ἀπό τήν Ρωσσία στήν Ἑλβετία γιά νά τήν σώσει ἀπό τά γαμψά νύχια τοῦ Μέτερνιχ, ἔνιωσα ἀπέραντη ἱκανοποίηση.
Ἡ ἀπάντηση στό «Δέν γίνεται» εἶναι ἁπλῆ: «Γίνεται». Ἅμα θές, γίνεται! Τό σύμπαν συνωμοτεῖ.
Θέλω νά παρακαλέσω γιά τό ἑξῆς: Ὅταν, μέ τό καλό, θά ἀρχίσει ἡ προβολή τῆς ταινίας στούς κινηματογράφους τά Χριστούγεννα, μήν πᾶτε νά τήν δεῖτε γιά νά ψυχαγωγηθεῖτε. Γιά νά νιώσετε συγκίνηση γιά τό μέγεθος τῆς ἡγεσίας. Γιά νά ἀνακαλύψετε τήν δόξα. Δέν θά τά βρεῖτε αὐτά.
Ἡ ταινία αὐτή γυρίστηκε μέ ἕνα καί μόνο σκοπό: Γιά τήν σκέψη. Γιά τήν συλλογική ἐθνική σκέψη. Γιά νά σκεφτοῦμε. Γιά νά καλλιεργήσουμε τίς συνειδήσεις μας. Πρός τοῦτο ὁ Καποδίστριας δέν παρουσιάζεται ὡς ὁ χαρισματικός ἡγέτης στήν ταινία, ὅπως π.χ. ὁ Τσώρτσιλ, καί ἐμένα μοῦ ἔλειψε αὐτό. Παρουσιάζεται ὡς «Ἅγιος», ὡς ταπεινός, ὡς πρότυπο δημοσίου προσώπου. Αὐτό πού ἦταν! Δέν θά δεῖτε ἐπίσης ἡμέρες κλέους, ἀλλά στενόχωρα πράγματα: Ποιοί ἤμασταν τό 1828, τί γίναμε, ἀπό ποῦ ἐρχόμαστε καί ποῦ θά καταλήξουμε ἄν συνεχίσουμε μέ τά ἴδια μυαλά. «Τό παρελθόν θά μᾶς συγκλονίσει μέ τήν ἐπικαιρότητά του», ὅπως εἶπε ὁ Γιάννης δανειζόμενος ἀπό τόν Ἐλύτη.
Ἡ ταινία εἶναι τρία κάδρα μέσα σέ ἕνα: Ὁ Καποδίστριας ὡς προσωπικότητα τῆς διεθνοῦς σκηνῆς πού εἶναι συνομιλητής ἀξιώσεων τοῦ Τσάρου καί τοῦ Μέτερνιχ καί προφητεύει τήν Ἑνωμένη Εὐρώπη. Ὁ Καποδίστριας ὡς Κυβερνήτης σέ ἕνα νέο κράτος μέσα στόν ἀνατέλλοντα συσχετισμό δυνάμεων. Ὁ Καποδίστριας ὡς κοινός θνητός πού ἐρωτεύεται καί πληγώνεται. Καί τά τρία κάδρα διαπλέκονται. Γλύτωσε τήν Ἑλβετία ἀπό τήν εἰσβολή Μέτερνιχ καί τήν Γαλλία ἀπό τόν διαμελισμό γιά νά οἰκοδομήσει ἐγκαίρως συμμαχίες γιά τήν Ἑλλάδα τῆς ἀνεξαρτησίας. Καί τίς οἰκοδόμησε. Γάλλοι καί Ρῶσσοι τόν στήριξαν στρατιωτικά καί οἰκονομικά ὡς Κυβερνήτη. «Κατάπιε» τήν συνωμοσία τῆς Τσαρικῆς Αὐλῆς μέ τήν Αὐλή τοῦ Μέτερνιχ καί τῶν Ἄγγλων εἰς βάρος τῆς προσωπικῆς του ζωῆς μέ τήν προσβλητική ἁρπαγή τῆς ἀγαπημένης του Ρωξάνδρας, γιατί, σύμφωνα μέ τίς συμβουλές πού ἔλαβε, ἔπρεπε νά θέσει προτεραιότητα τόν ἀνώτερο σκοπό. Καί νά δείξει ἕναν ἀνώτερο ἑαυτό.
Ὡς διπλωμάτης καί ὑπουργός Ἐξωτερικῶν τοῦ Τσάρου ὁ Καποδίστριας δίδαξε μέ τήν στρατηγική του, ὅπως παρουσιάζεται στήν ταινία, πῶς ἡ σοφία τῆς ἀνθρώπινης σκέψης μπορεῖ νά νικήσει τά χειρότερα ἔνστικτα τῆς βίας καί νά φέρει τήν εἰρήνη ἄνευ κανονιοβολισμοῦ (μέ τήν παραίτηση ἑνός Βασιλέα διέσπασε μιά στρατιωτική συμμαχία καί γλύτωσε τήν Γαλλία ἀπό διαμελισμό). Πῶς, μέ τήν σιωπή στά διλήμματα ὅταν σοῦ τίθενται, μπορεῖς νά δίνεις δύσκολες ἀπαντήσεις διατηρῶντας τήν ἀξιοπρέπειά σου. Ἡ σιωπή ἐνίοτε εἶναι τό ὅπλο τῆς ἡγεσίας. (Ὁ Καποδίστριας δέν ἀπαντᾶ σέ ἀπεσταλμένο τῶν Ἄγγλων πού τοῦ προτείνει νά ἀναλάβει Κυβερνήτης μέ ἀνταλλάγματα. Δέν ἀρνεῖται τήν πρόταση, ἀλλά δέν δεσμεύεται γιά τά ἀνταλλάγματα.) Δίδαξε πῶς ἐπίσης νά βάζεις στήν ἄκρη τό ἐγώ γιά τό ἐθνικό ἐμεῖς.
Ἀπαρνήθηκε τόν πλοῦτο μέ ἀντάλλαγμα τήν ἐπιστροφή ἐθνικοῦ ἐδάφους. (Ἀντί ἰσόβιας συντάξεως 60.000 ρουβλίων γιά τήν ἀναγνώριση τῶν ὑπηρεσιῶν του, πού τοῦ προσφέρθηκε ἀπό τούς Τσάρους, ζήτησε ὡς ἀντίδωρο νά ἀναγνωρίσουν οἱ Ρῶσσοι τά σύνορα τοῦ νέου κράτους ὅπως τούς τά εἶχε χαράξει στόν χάρτη πού τούς ἐνεχείρισε – πρόσφερε ὑποθήκη τό σπίτι του στήν Κέρκυρα γιά νά δανειστεῖ τό νεογέννητο ἑλληνικό κράτος.) Δίδαξε τήν εἰλικρίνεια (ξεκαθάρισε στόν Τσάρο ὅτι ἄν βρεθεῖ στό δίλημμα νά διαλέξει μεταξύ Ρωσσίας καί Ἑλλάδος, θά ἐπιλέξει τήν πατρίδα του – δέν τοῦ ἀπέκρυψε τήν ἐμπλοκή του στά ἐπαναστατικά κινήματα καί παραιτήθηκε). Δίδαξε ἐπίσης πῶς νά ρισκάρεις τήν ζωή σου καί νά προκαλεῖς τήν μοῖρα σου γιά νά μήν παραβεῖς τίς ἀρχές σου (ἀποδέχθηκε τό ρίσκο νά δολοφονηθεῖ παρά νά ὑποταγεῖ στούς ὀλιγάρχες).
Ἡ ταινία ὅμως, ἐκτός ἀπό τό «ζωγράφισμα» τῆς προσωπικότητας τοῦ Καποδίστρια, δείχνει πῶς κινήθηκε ὡς Κυβερνήτης μέσα στόν συσχετισμό δυνάμεων τῆς περιόδου ἐκείνης καί ἀποκαλύπτει γιατί δολοφονήθηκε: Γιατί ἦταν δημοκράτης, γιατί ἦταν Ἕλληνας καί γιατί δέν ἔκανε τά χατίρια τῶν Ἄγγλων καί τῶν ἐν Ἑλλάδι συνεργατῶν τους. Μή ἀνήκων σέ ἐπιρροή τρίτων, περιλαμβανομένων καί αὐτῶν τῶν Ρώσσων. Ὁ Σμαραγδῆς βάζει τόν Μέτερνιχ νά λέει ὅτι ἐπείγει ἡ ἐξόντωσή του γιατί εἶναι δημοκράτης. Καί ὅτι ἄν ἐπικρατήσει ἡ δημοκρατία στήν Ἑλλάδα, θά ἐξεγερθοῦν οἱ λαοί καί θά ἀπειληθεῖ ἡ μοναρχία στήν Εὐρώπη.
Τόν βάζει νά λέει ὅτι ἐπείγει ἡ ἐξόντωσή του γιατί ἡ ἀνεξαρτησία του ἔναντι τῶν προστατῶν πηγάζει ἀπό τήν ἐντιμότητά του. Καί ὅταν ὁ Καγκελλάριος πληροφορεῖται τήν δολοφονία του, ἐμφανίζεται νά ὁμολογεῖ ὅτι ὁ Ἕλληνας Κυβερνήτης δέν ἦταν ποτέ ρωσσόφιλος, ἀλλά βαθιά Ἕλληνας, ἀκόμη καί ὅταν ὑπηρετοῦσε στήν αὐλή τοῦ Τσάρου. Καί ἄς τόν βλέπουμε στήν ταινία νά μιλᾶ τήν ρωσσική σέ διάλογό του μέ τόν Πούσκιν. Δίδαξε, τέλος, πῶς νά κατεβαίνεις «σκαλί», νά καταδέχεσαι τόν λαό, νά προσαρμόζεσαι στίς συνθῆκες («τόν μπαρμπα – Γιάννη θέλουν νά δολοφονήσουν, ὄχι τόν Καποδίστρια», τοῦ λέει ἕνας πένης βοσκός). Νά διαλέγεσαι καί μέ τούς διῶκτες σου, ἀκόμη καί ἄν σέ λοιδωροῦν. Μήπως ἐξασφαλίσεις τήν ἐθνική ἑνότητα.
Πράγματι, ὁ Μέτερνιχ εἶχε δίκιο. Μέ βαθιά πίστη στήν Παναγία καί τόν Χριστό καί κρύβοντας βαθιά μέσα του τήν αὐτοπεποίθηση ἑνός ἀνώτερου Ἔθνους μέ τριπλό πολιτισμό (μινωικό, ἀρχαῖο, βυζαντινό), ναί, ὁ Κερκυραῖος Καποδίστριας μέ τήν Κύπρια μάνα ἦταν βαθιά Ἕλληνας. Ὁ Σμαραγδῆς ἐπιχείρησε νά τά δείξει ὅλα αὐτά ρεαλιστικά καί συμπυκνωμένα στό τετράγωνο Ἁγία Πετρούπολη – Γενεύη – Βιέννη – Ναύπλιο. «Πειράζοντας» καί τά ἱστορικά δεδομένα σέ κάποιες στιγμές (οἱ σκηνές μέ τήν ἀπονομή τῆς σύνταξης στήν Μαντώ Μαυρογένους, μέ τό Κυβερνεῖο, μέ τήν κοπή τοῦ νομίσματος, μέ τά πρῶτα ἀλληλοδιδακτικά σχολεῖα συνέβησαν στήν Αἴγινα, ὅπως προκύπτει ἀπό τά πρακτικά τῆς πρώτης Βουλῆς. Ἐκεῖ θά ἔπρεπε νά εἶχαν γυριστεῖ οἱ σκηνές καί ὄχι στό Ναύπλιο, ἀλλά αὐτό εἶναι εὐθύνη καί ἄλλων στήν πατρίδα μου).
Τό μεῖζον ὅμως ὑπηρετεῖται: Τό μήνυμα ὅτι μόνο μέσῳ τῆς ἐθνικῆς ἑνότητας καί μέσῳ μιᾶς ἀδιάφθορης, ἀνεξάρτητης καί βαθιά ἑλληνικῆς ἡγεσίας μποροῦμε νά σταθοῦμε στόν νέο συσχετισμό δυνάμεων στίς μέρες μας. Ἡ πρεμιέρα ἔκλεισε μέ δύο ἀξιοσημείωτα γεγονότα. Μέ τόν Γιάννη Σμαραγδῆ νά ἀποκαλύπτει ὅτι ἡ ταινία, ἐκτός ἀπό εὔπορους, χρηματοδοτήθηκε καί ἀπό ἕναν ἄνεργο, πού δέν εἶχε γάλα γιά τό παιδί του, μέ τό ποσό τοῦ ἑνός εὐρώ! Καί ὅτι στίς πρῶτες σειρές τοῦ «Ἑλληνικοῦ Κόσμου» τοῦ Δημήτρη καί τῆς Σοφίας Εὐφραίμογλου κάθονταν δίπλα-δίπλα οἱ ἀπόγονοι τῆς οἰκογένειας τοῦ Καποδίστρια καί οἱ ἀπόγονοι τῆς οἰκογένειας τοῦ Μαυρομιχάλη… Νά γιατί λέω ὅτι ὁ «Καποδίστριας» δέν εἶναι ταινία ὥστε νά τῆς γίνει κριτική γιά τυχόν ἀτέλειες, ἀλλά Ἱστορία. Ἡ Ἱστορία μας. Καί τήν Ἱστορία δέν τήν κριτικάρεις. Τήν κρατᾶς φυλακτό!
Μ.Η.Τ. 232122