Ἀφοῦ διαδηλώσω τήν ἐξαιρετικήν μου ὑπόληψιν πρός τόν κ. Δοντᾶν, καί ἀφοῦ τόν βεβαιώσω ἀκόμη ὅτι…
… μέχρις ἀποδείξεως τοῦ ἐναντίου, ὁ γράφων τάς γραμμάς αὐτάς ἐξακολουθεῖ καί αὐτός νά εἶνε «μονιστής», ὅπως καί ὁ κύριος καθηγητής, ἔχω νά τοῦ ἐκφράσω μερικάς ἐπιφυλάξεις μου ὡς πρός τάς προχθεσινάς δηλώσεις του ἐπί ἑνός φαινομένου τηλεπάθειας, ἐπί τοῦ ὁποίου προεκλήθη ἡ γνώμη του ἐκ μέρους τῆς «Ἑστίας».
Ὁ κ. Δοντᾶς ἐπεκαλέσθη τήν σύμπτωσιν. Ὅλος ὁ κόσμος, εἶπεν, εἶχεν εἰς τόν νοῦν του τόν Κλεμανσώ, ὅλος ὁ κόσμος εἶχε φυσικάς ἀνησυχίας περί ἐνδεχομένης ἀποπείρας, πολλοί θά εἶδαν ἐν τῷ μεταξύ σχετικά ὄνειρα τά ὁποῖα μή ἐπαληθεύσαντα, παρεγράφησαν. Ἔτυχεν ἐν τῷ μεταξύ ἕνας ἀξιωματικός νά ἰδῇ ἀνάλογον ὄνειρον. Ἔτυχε πάλιν νά γείνῃ ταυτοχρόνως ἡ ἀπόπειρα. Τό τυχερόν ὄνειρον ἀνεκοινώθη, ἔλαβε τάς τιμάς τῆς τηλεπαθείας καί ἰδού τό πᾶν! Δέν ἀρνοῦμαι ὅτι ὅλα αὐτά εἶνε ἐνδεχόμενον νά συνέβησαν ὅπως τά φαντάζεται ὁ κύριος καθηγητής. Ἔχω ὅμως τήν ταπεινήν γνώμην, ὅτι ἡ μέθοδος τῶν «συμπτώσεων» διά τήν ἐξήγησιν φαινομένων, τά ὁποῖα διαφεύγουν τόν ἐπιστημονικόν μας ἔλεγχον, ἠμπορεῖ νά εἶνε μία μέθοδος «βολική», μέθοδος «κομμόντ», ὅπως θά ἔλεγεν ὁ Πουανκαρέ, ἀλλά διά τοῦτο ἀκριβῶς δέν πρέπει καί νά εἶνε μία μέθοδος προσφιλής εἰς τούς ἐπιστήμονας. Ἡ ἐπιστήμη εἶνε ἔρευνα, μελέτη, περιέργεια. Ἠμπορεῖ νά σταματᾷ ἐμπρός εἰς μερικά φαινόμενα, τά ὁποῖα «ἐν τῇ παρούσῃ καταστάσει τῶν γνωστῶν της» –ἡ φράσις εἶνε προσφιλής εἰς ὅλους τούς μεγάλους ἐπιστήμονας– δέν ἔχει τά μέσα νά ἐξελέγξῃ ἤ νά πιστοποιήσῃ. Ἀλλά δέν δικαιοῦται νά τά ἀρνῆται ἀπολύτως ἐκ τῶν προτέρων. Ἡ τυφλή ἄρνησις, ὅπως καί ἡ τυφλή πίστις, εἰς τήν βάσιν των εἶνε καθαρῶς ἀνεπιστημονικαί. […] Ἀλλά κυρίως ἡ Ἐπιστήμη δέν ἐξηγεῖ ἐκ τῶν ἐνόντων, ὅταν δέν εἶνε εἰς θέσιν νά ἐξηγήσῃ μέ μαθηματικήν ἀκρίβειαν. Ἤ κάμνει μίαν θεωρίαν προσωρινῶς ἱκανοποιητικήν, ἡ ὁποία ἔχει πάντοτε τήν ἀξίαν τῆς θεωρίας, ἤ ἐπιφυλάσσεται ἁπλῶς.
Δυστυχῶς, ἡ θεωρία τῶν «συμπτώσεων» εἶνε πολύ ἐπισφαλής καί πολύ ἐπικίνδυνος. Ἕνεκα τῆς «βολικότητός» της ἀκριβῶς, ἥτις μᾶς ἀπαλλάσσει ἀπό τόν κόπον νά ἐνασχολούμεθα μέ μερικά ἀνεξήγητα πράγματα, ἀποτελεῖ ἕνα σπουδαιότατον ἐμπόδιον εἰς τήν ἔρευναν, εἰς αὐτόν δηλαδή τόν σκοπόν τῆς Ἐπιστήμης. Πολλαί καί μεγάλαι κατακτήσεις της, αἱ ὁποῖαι ὀφείλονται εἰς τήν ἐπίμονον καί μεθοδικήν ἔρευναν τῶν μεγάλων της τέκνων, δέν θά εἶχεν πραγματοποιηθῇ ἀσφαλῶς, ἐάν γενεαί ἐπιμόνων ἐρευνητῶν, παρέβλεπαν μερικά φαινόμενα καί ἐφησύχαζαν μέ τήν «σύμπτωσιν», ἡ ὁποία ἐξηγεῖ τά πάντα εὐκολώτατα, διότι δέν ἐξηγεῖ ἀπολύτως τίποτε. Καί ὑπάρχουν σήμερον θαύματα, τά ὁποῖα διαχειρίζεται ἡ Ἐπιστήμη καί τά ὁποῖα, ἄν ἀντικρύζοντο μέ τόν φακόν τῆς «συμπτώσεως», θά ἐξακολουθοῦσαν νά ἀνήκουν εἰς τόν κόσμον τῶν μυστηρίων.
Ἡ θεωρία τῶν «συμπτώσεων» λοιπόν εἶνε μία θεωρία, τήν ὁποίαν ὁμολογῶ ὅτι δέν ὑπολήπτομαι πολύ. Ἀκριβῶς διότι εἶνε ἕνα ὕποπτον κλειδί, τό ὁποῖον ἀνοίγει ἄνευ ἀποτελέσματος ὅλας τάς δυσκόλους θύρας. […] Ἀλλά ἡ τηλεπάθεια, θά ἐρωτηθῶ, εἶνε γεγονός; Ἔχω τήν ἀκράδαντον πεποίθησιν ὅτι εἶνε. Καί τήν πεποίθησιν αὐτήν τήν ἔχουν ἐπιστήμονες καί σοφοί μεγάλης ἀξίας, οἱ ὁποῖοι κατεδέχθησαν νά προσέξουν τό φαινόμενον καί νά τό ἐρευνήσουν, ἔστω καί συναθροίζοντες ἐπί τοῦ παρόντος ὑλικόν πρός εὐρυτέραν καί θετικωτέραν μελέτην. Καί ἡ πεποίθησις αὐτή ἐσχηματίσθη ἀπό περιστατικά […] ἀποτελοῦντα ὁλόκληρον στατιστικήν καί ἀποκλείοντα κάθε ὑπόνοιαν «συμπτώσεως», καί τά ὁποῖα ἐπεβεβαίωσαν ἐπί τοῦ ἴδιου ἑαυτοῦ των ἄνθρωποι ἀπολύτου καλῆς πίστεως καί ἀναμφισβητήτου εἰλικρινείας. Εἶνε δέ τόσον συχνά τά περιστατικά, ὥστε μεταξύ τριῶν ἀνθρώπων ὁ ἕνας τουλάχιστον θά εἶχε ἀναφέρῃ ἕνα δύο ἤ καί περισσότερα, πιστοποιηθέντα παρά τοῦ ἰδίου ἤ τῶν οἰκείων του. […] Ἐάν δέ ἤμουν βέβαιος ὅτι ὁ κ. Δοντᾶς ἐμπιστεύεται τήν καλήν μου πίστιν, θά εἶχα νά τοῦ ἀναφέρω καί προσωπικῆς μου πείρας περιστατικά. Θέλω νά καταλήξω ὅτι τό φαινόμενον τῆς τηλεπαθείας, ὡς φαινόμενον ὄχι πέραν τοῦ κόσμου τούτου, ὡς φαινόμενον ὄχι ἀνεπίδεκτον ἴσως καί ἐπιστημονικῆς ἐξηγήσεως […] εἶνε καθ’ ὅλα ἄξιον, ἄν ὄχι τῆς προσοχῆς μας, τῆς περιεργείας μας τοὐλάχιστον. Ἡ ἀπεριέργεια ἠμπορεῖ νά δικαιολογηθῇ παντοῦ ἀλλοῦ. Μόνον εἰς τήν Ἐπιστήμην δέν ἠμπορεῖ νά δικαιολογηθῇ. Καί δέν ὑπάρχει μεγαλειτέρα ἐκδήλωσις ἀπεριεργείας ἀπό τό ἐξηγεῖν τά δυσεξήγητα, ἤ καί τά ἀνεξήγητα ἀκόμη, διά τῆς ἀναπαυτικωτάτης μεθόδου τῶν «συμπτώσεων».
ΠΑΥΛΟΣ ΝΙΡΒΑΝΑΣ
