ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ διάβασα τό βιβλίο τῆς συναδέλφου Ἀγγελικῆς Σπανοῦ «Ἀπαρατήρητοι» (ἐκδόσεις «Πόλις»)
Πρόκειται γιά ἐκ βαθέων συνεντεύξεις πού ἔδωσαν μιλώντας γιά τήν ζωή τους αὐτοί πού ὅπως γράφει ἡ Ἀγγελική «τούς κοιτᾶς καί δέν τούς βλέπεις. Τούς συναντᾶς καί δέν τούς ξέρεις. Σοῦ ἀπευθύνονται καί δέν τούς ἀκοῦς». Ἤτοι: Ταμίες σοῦπερ μάρκετ. Θυρωροί, Ντελιβεράδες. Ταμίες στά διόδια. Δικαστικοί ἐπιμελητές. Ἐργάτες καθαριότητας. Παρκαδόροι σέ φέρρυ μπώτ. Τηλεφωνήτριες. Νοσηλευτές. Ταξιθέτριες. Ποῦ νά φανταστῶ, ποῦ νά τό φανταστεῖ καί ἡ Ἀγγελική μέ τήν ὁποία δουλέψαμε τρία χρόνια μαζί στόν «Ἐλεύθερο Τύπο» τῆς Γιάννας, ὅτι τό βιβλίο της θά ἦταν μία καλή εἰσαγωγή στήν ταινία «Τζόκερ» πού προβάλλεται αὐτόν τόν καιρό στούς κινηματογράφους μέ πρωταγωνιστή τόν Χοακίν Φοίνιξ στόν ρόλο ἑνός ἀπαρατήρητου Κλόουν, ὁ ὁποῖος ἐξελίσσεται σέ τιμωρό τῶν ἐλίτ: δολοφονεῖ τρεῖς χρηματιστές τῆς Wall Street πού τόν χλεύαζαν στό μετρό, ἕναν ὑποψήφιο Δήμαρχο τοῦ ὁποίου ἦταν ἐξώγαμο τέκνο καί ἕναν παρουσιαστή τηλεοπτικοῦ σώου πού τόν κάλεσε στήν ἐκπομπή του γιά νά τόν κοροϊδέψει.
Οἱ Ἕλληνες «Ἀπαρατήρητοι» τῆς Σπανοῦ ἀντιθέτως μέ τόν «Τζόκερ» εἶναι εἰρηνικοί ἄνθρωποι. Δέν πυροβολοῦν. Ἀλλά μολονότι ἀπαρατήρητοι, παρατηροῦν. Καί μοιράζονται τά συναισθήματά τους μαζί μας. «Συνδέω» στό σημείωμά μου σήμερα ἕνα ἑλληνικό βιβλίο καί μία ἀμερικανική ταινία, διότι στήν οὐσία διαπραγματεύονται τό ἴδιο θέμα. Τά αἰσθήματα τῶν «ἀπό κάτω». Τῶν λεγόμενων «παρακατιανῶν». Ἐκείνων πού οἱ «ἐπιτυχημένοι» συστηματικά ὑποτιμοῦν. Στούς «Ἀπαρατήρητους» οἱ ἥρωες τῆς διπλανῆς πόρτας ἁπλῶς μιλοῦν γιά τούς ἄλλους. Ὁ ντελιβερᾶς ἀναφερόμενος σέ ὅσους δέν δίνουν φιλοδώρημα λέει ὅτι «ἡ τσιγκουνιά βγαίνει ἀπό τήν ψυχή, ὄχι ἀπό τό πορτοφόλι». Ὁ θυρωρός περιγράφει τούς διαφημιστές ὡς «ψευτογιάπηδες μέ καπουτσίνο», ἐνῶ λέει ὅτι τά γραφεῖα τῶν καθηγητῶν «εἶναι πιό γκρί καί ἀπό τό παντελόνι τους, σά νά ἔχουν βαφτεῖ μέ στάχτη». Νοιώθει ἄσχημα πού ὅλοι μπαίνουν στό ἀσανσέρ χωρίς νά λένε «γειά». Ἡ ταμίας τῶν διοδίων ὁμολογεῖ ὅτι ζηλεύει «τίς γυναῖκες πού ἔχουν ἕνα κάπως καλό αὐτοκίνητο καί εἶναι περιποιημένες». Ἡ ταμίας στό σοῦπερ μάρκετ ἐπισημαίνει ὅτι «τούς φτωχούς τούς καταλαβαίνεις ἀπό τό βλέμμα. Πόνος καί ντροπή».
Μόλις τελείωσε ἡ προβολή τοῦ «Τζόκερ» στήν «Αἴγλη» τῆς Λεωφόρου Πεντέλης τήν Κυριακή τό βράδυ ἔτρεξα στίς φράσεις τῶν ἡρώων τῆς Σπανοῦ, γιατί αὐτό πού συμβαίνει στήν ταινία συμβαίνει καί δίπλα μας. «Νεκρός θά μαζέψω περισσότερα κέρματα ἀπό ὅσα μαζεύω ζωντανός» γράφει στό ἡμερολόγιό του ὁ διαταραγμένος Φοίνιξ καί διαμαρτύρεται: «Ἐάν εἶχαν δολοφονήσει ἐμένα, θά περνούσατε ἀπό πάνω μου». Ἡ διαφορά τῆς ταινίας καί τοῦ βιβλίου εἶναι ὅτι στήν Ἑλλάδα ἡ ἐπανάσταση τῶν «Ἀπαρατήρητων» ἔγινε μέσα στήν κρίση, ἀλλά καί ἔκλεισε μᾶλλον εἰρηνικά. Ὁ Πρωθυπουργός συναντᾶ σήμερα ἄστεγους, ντελιβεράδες, ἀνήμπορους μακρυά ἀπό τίς κάμερες. Στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες, τήν γενέτειρα τοῦ καπιταλισμοῦ, τά συναισθήματα κοχλάζουν. Τό μῖσος τῶν κάτω γιά τούς πάνω πού ἀποτελεῖ καί κινητήριο δύναμη τοῦ Τράμπ καίει σάν σιγανή φωτιά.
Ἡ ἀριστουργηματική αὐτή ταινία –εἰς ὅ,τι ἀφορᾶ μόνο τήν ἑρμηνεία Φοίνιξ– ἔχει ὅλες τίς προϋποθέσεις νά λειτουργήσει ὡς ἕνα ἀρνητικό ὁρόσημο γιά τήν νεώτερη Ἱστορία τῆς ὑπερδύναμης. Ὄχι μόνο διότι ἐνθαρρύνουν ἀπαραδέκτως τίς δολοφονίες στελεχῶν τῆς Wall Street μέ μεθόδους ἀνάλογες τῆς ἡμετέρας «17Ν». Ὄχι μόνο γιατί βάζει ἰδέες σέ «Ἀπαρατήρητους» νά δολοφονοῦν παρουσιαστές σέ ζωντανή μετάδοση. Οὔτε διότι γιά νά τήν παρακολουθήσεις στήν Ἀμερική πρέπει νά ἀκολουθήσεις τά μέτρα αὐτοπροστασίας πού συστήνει τό Ναυτικό τῶν ΗΠΑ, ὥστε νά διαφύγεις τόν κίνδυνο ἄν ἕνας σαλεμένος εἰσβάλει στό σινεμά καί ἀρχίσει νά πυροβολεῖ. Ἔχει τίς προϋποθέσεις, γιατί ὁ σκηνοθέτης Τόντ Φίλλιπς ἑνώνει τούς «ἀπαρατήρητους παρακατιανούς», τούς κατεβάζει στόν δρόμο, τούς δίδει στουπί στό χέρι καί μέ ἀρχηγό τόν κλόουν Φοίνιξ τούς βάζει νά «κάψουν» τήν πόλη ὅπως κάποιοι ἐδῶ «κάψανε» κάποτε τήν Ἀθήνα. Πρόκειται γιά τήν Ὀκτωβριανή ἐπανάσταση τοῦ Προλεταριάτου τῆς Ἀμερικῆς. Τό φίλμ αὐτό μπορεῖ ἀπό ἀρνητικό –μαμμή τῆς βίας– νά ἐξελιχθεῖ σέ θετικό ὁρόσημο γιά τίς δυτικές κοινωνίες, μόνον ὑπό μία προϋπόθεση: Ἐάν οἱ ἐλίτ γίνουν πιό καταδεκτικές. Ὁ κλόουν Φοίνιξ καί οἱ γύρω του δέν ἐπαναστατοῦν, γιατί τούς λείπουν τά χρήματα. Ἐπαναστατοῦν, γιατί τούς ὑποτιμοῦν. Ἡ ἐξέγερση εἶναι θέμα ἀξιοπρέπειας. Ὄχι πορτοφολιοῦ. Οἱ ἀνισότητες δέν εἶναι ζήτημα τραπεζικῶν λογαριασμῶν ἀλλά ἀπουσίας πολιτισμοῦ. Οἱ ἄνθρωποι δέν θέλουν μόνο λεφτά. Σημασία θέλουν. Θά πᾶμε μέ ἀσφάλεια παρακάτω ἄν γεφυρωθεῖ στοιχειωδῶς τό χάσμα ἐλίτ-ἐργαζομένων καί ἄν εἰς ὅ,τι μᾶς ἀφορᾶ ὡς Ἔθνος δέν ἐπαναλάβουμε τά νεοπλουτίστικα λάθη τῆς κρίσης. Ἡ κοινωνική εἰρήνη εἶναι προϋπόθεση γιά τήν οἰκονομική ἀνάπτυξη καί τήν πολιτική σταθερότητα.
Λεπτομέρεια: Στό τέλος τῆς προβολῆς τῆς ταινίας στόν κινηματογράφο πού βρίσκεται στήν Λεωφόρο τῆς ἀστικότατης Πεντέλης, ἀκούστηκαν δειλά χειροκροτήματα ἀπό τίς πρῶτες σειρές. Νά ἦταν ἄραγε μόνο γιά τήν ἑρμηνεία τοῦ Φοίνιξ ἤ καί γιά τίς σφαῖρες του; Προτιμῶ νά μήν ἀπαντήσω.
