ΜΟΥ τό διηγήθηκε κάτοικος τῆς Καλλικράτειας Χαλκιδικῆς, μέ ἔκπληξη καί ἱκανοποίηση ζωγραφισμένη στό πρόσωπό του, καί κρίνω σκόπιμο νά τό μοιραστῶ μαζί σας, σήμερα, πού τιμᾶμε τήν ἀποκατάσταση τῆς Δημοκρατίας –ἔχει τήν σημασία του.
Τήν βραδυά τῆς μεγάλης Θεομηνίας πού ἔπληξε τήν περιοχή ἡ Κυβέρνηση διήνυε μόλις τήν τέταρτη μέρα της στήν ἐξουσία, δέν εἶχε λάβει καλά-καλά ψῆφο ἐμπιστοσύνης ἀπό τό Κοινοβούλιο. Καί ὅμως!
Σύμφωνα μέ τήν διήγηση τοῦ φίλου μου, δύο ὧρες μετά τό πέρασμα τῆς φονικῆς καταιγίδας, ἀπό τό πρῶτο πόδι τῆς Χαλκιδικῆς οἱ κάτοικοι τῆς Καλλικράτειας ἄκουσαν μέ ἔκπληξη νά τούς χτυποῦν τίς πόρτες. Φωνές ἀκούγονταν νά τούς ρωτοῦν ἄν χρειάζονται βοήθεια καί τούς ἐνημέρωναν ὅτι στέκονται στήν ἐξώπορτά τους γιά νά τούς ἐφοδιάσουν μέ νερό καί τρόφιμα.
Ἡ ἔκπληξη μεγάλωνε ἀκόμη περισσότερο, ὅταν οἱ κάτοικοι ἄνοιγαν τίς πόρτες: Ἦταν ἀξιωματικοί καί φαντάροι τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ μέ μπερέδες πού ἔφεραν τό ἐθνόσημο! Κάποιος τόν ὁποῖο ὁ πολιτικός του ἀντίπαλος εἰρωνευόταν ὅτι λειτουργεῖ ὡς CEO πολυεθνικῆς Ἀνωνύμου Ἑταιρείας, τούς εἶχε κινητοποιήσει καί εἶχαν ἐκτελέσει ἐντολή του νά σταθοῦν στό ὄνομα τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας δίπλα στόν δοκιμαζόμενο πολίτη.
Ἀναλογίζομαι τό θέμα Στρατός καί δημοκρατία μέ ἀφορμή τήν σημερινή ἡμέρα. Ὁ Στρατός ἦταν πάντα δημοκρατικός καταλύτης στήν πατρίδα μας, μέ ἐξαίρεση τό 1967 πού ἔδρασε μέσα σέ συνθῆκες πολιτικῆς ἀνωμαλίας καί κηλίδωσε τήν φήμη του μέ τόν ἐθνικό ἀκρωτηριασμό τῆς Κύπρου. Ἄς θυμηθοῦμε τό κίνημα τοῦ 1909. Ἄς θυμηθοῦμε τούς στρατάρχες Παπάγο καί Πλαστήρα. Ἄς θυμηθοῦμε τόν μέγα στρατηγιστή Ἰωάννη Μεταξᾶ, ὁ ὁποῖος προέβλεψε καί τήν Μικρασιατική Καταστροφή καί τήν ἧττα τῶν Γερμανῶν στόν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ἡ Ἑλλάς ἔλυσε κατά περιόδους τό δημοκρατικό της ἔλλειμμα, ὅταν ἦτο σχετικῶς ἄγουρη νεαρά δημοκρατία, προσφεύγοντας στήν ἐμπειρία τοῦ Στρατοῦ. Ἀκόμη καί ἡ γκρίζα περίοδος τῶν συνταγματαρχῶν δέν θά εἶχε προκύψει ποτέ, καθώς, ὅπως εὔστοχα ἔγραψε ὁ Καραμανλῆς ἀπό τό Παρίσι, «ἡ δημοκρατία ἐδολοφονήθη σέ συνθῆκες ἀπολύτου ἐλευθερίας». Ὁ Στρατός ὅμως εἶναι ἁπλῶς ἡ ἀφορμή γιά τήν σκέψη μου. Σκέπτομαι πώς γιά μία φορά πρέπει νά ἀναλογιστοῦμε ὅτι τό μεῖζον θέμα δημοκρατίας στήν πατρίδα μας εἶναι τό κράτος καί οἱ θεσμοί του.
Ὁ Στρατός, τά σώματα ἀσφαλείας (πόσο ἄσχημη ἡ εἰκόνα τοῦ Ἀρχηγοῦ τῆς Ἀστυνομίας νά δίνει τό «παρών» σέ συγκέντρωση τοῦ ΣΥΡΙΖΑ), ἡ δικαιοσύνη, τά πανεπιστήμια, ἡ Ἐκκλησία. Σαράντα πέντε χρόνια μετά, δέν ἔχουμε καταφέρει νά ἐμπεδώσουμε τήν ἔννοια τῆς νομιμότητας στήν νοοτροπία μας. Ὁ νόμος καί ἡ ἐφαρμογή του ἐξακολουθοῦν νά εἶναι ζητούμενο. Ἐνῶ οἱ κεντρικοί πυλῶνες τοῦ πολιτεύματος (κυβέρνηση, Κοινοβούλιο, ΜΜΕ) λειτουργοῦν μέ τίς γνωστές ἀτέλειές τους σέ γενικές γραμμές ἱκανοποιητικά, ὁ σκληρός πυρήνας τοῦ κράτους ἐμφανίζει σημάδια σήψης καί ἀνυπακοῆς.
Ὑπάρχουν στιγμές πού αἰσθανόμαστε πώς δέν ὑπάρχει πολλή δημοκρατία σέ ὁρισμένους θύλακες τῆς Δικαιοσύνης καί τῆς Ἐκκλησίας· κάποιοι αἰσθάνονται πώς μποροῦν νά δροῦν ἀνεξέλεγκτα.
Ὑπάρχουν στιγμές πού ὁ πολίτης ἀψηφᾶ τίς ἐντολές κρατικοῦ ὀργάνου τοῦ ὁποίου ἡ ἐξουσία ὅμως πηγάζει ἀπό ἐκλεγμένο ὑπουργό ἀπό τήν λαϊκή ἐτυμηγορία.
Ὑπάρχουν στιγμές πού κρατικά ὄργανα κάνουν κατάχρηση ἐξουσίας εἰς βάρος τοῦ πολίτη.
Δέν γνωρίζω ἄν μᾶς φταίει γιά ὅλα αὐτά ὁ Διαφωτισμός καί τά ἐπεισόδια πού χάσαμε. Ἤ τό κακό τό ριζικό μας. Τό σίγουρο εἶναι ἕνα. Ἰσχύει αὐτό πού εἶπε κάποτε γιά ἐμᾶς ὁ Φουκουγιάμα. Μπορεῖ νά ἔπεσε ἔξω στήν πρόβλεψή του γιά τό τέλος τῆς Ἱστορίας, ἀλλά γιά ἐμᾶς ἔπεσε μέσα. Ὅπως ὑπεστήριξε, στόν Εὐρωπαϊκό Βορρᾶ «πρῶτα ἔφτιαξαν κράτος καί μετά δημοκρατία». Ἄρα προσήλωση στό νόμο, φορολογική συνείδηση, κ.λπ.
Στήν Ἑλλάδα ἔγινε τό ἀκριβῶς ἀντίστροφο: Πρῶτα ἀποκτήσαμε δημοκρατία καί ἔπειτα ἀποπειραθήκαμε νά δημιουργήσουμε κράτος. Ἡ λαϊκή κυριαρχία ἀξιοποιεῖται γιά τήν κατάλυση τῆς ἱεραρχίας. Ἀψηφᾶ συχνά-πυκνά τούς κανόνες. Μέ χαρακτηριστικώτερο παράδειγμα τήν ἀπείθεια καί τόν ἀγενῆ τρόπο πού συμπεριφέρονται συνήθως οἱ Ἕλληνες στούς ἄνδρες τῆς Τροχαίας. Ὁ Ρεζίς Ντεμπρέ στό περίφημο δοκίμιό του «Ἐξηγώντας τήν δημοκρατία στήν κόρη μου» λέει πώς δημοκρατία εἶναι νά ἀνάβει κόκκινο φανάρι σέ ἕναν ἄδειο καί ἔρημο δρόμο στίς 3 ἡ ὥρα, μετά τά μεσάνυκτα, καί ἐσύ νά σταματᾶς τό αὐτοκίνητό σου καί νά περιμένεις ὑπομονετικά νά ἀνάψει πράσινο, ἔστω καί ἄν μπορεῖς νά περάσεις.
Δημοκρατία μπορεῖ, ἐπίσης, νά εἶναι νά σοῦ κτυπᾶ τήν πόρτα ὁ φαντάρος δύο ὧρες μετά τήν Θεομηνία γιά νά σοῦ δώσει βοήθεια. Δημοκρατία δέν εἶναι νά ἔχουν «δίκιο» οἱ ἰσχυρότεροι ἤ οἱ περισσότεροι, μόνο καί μόνο ἐπειδή εἶναι ἰσχυρότεροι καί περισσότεροι –τό εἶπε καί ὁ ὑπουργός Ἐπικρατείας Γιῶργος Γεραπετρίτης. Σήμερα, 45 χρόνια μετά τήν ἀποκατάστασή της, τό ξέρουμε καλά. Στέριωσε μέν, ἐπί τῶν ἡμερῶν της ζήσαμε τίς καλύτερες καί τίς χειρότερες μέρες, ἀλλά σίγουρα ἔχουμε δρόμο μπροστά μας. Στόν σκληρό της πυρῆνα, τό κράτος, ἡ δημοκρατία ὑποφέρει.
