Μακράν ὁ καλύτερος Ἕλληνας δημόσιος λειτουργός μετά τόν Πόλεμο

Ἔτσι ἔζησα μαζί του τό θαῦμα τῆς δημοκρατίας, τήν νομοθέτηση καί τόν μαγικό κόσμο τῶν θεσμῶν – In memoriam τοῦ Πρυτάνεως τῆς Δημοσίας Διοικήσεως Βασίλη Ἀνδρονόπουλου

ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ τοῦ 1993 προσελήφθην στήν ἐφημερίδα «Ἀπογευματινή» κατόπιν εἰσηγήσεως τοῦ τότε ἀρχισυντάκτη πολιτικοῦ καί μέντορά μου Τίτου Ἀθανασιάδη. Ἄν καί διακαής μου πόθος ἦταν τό πολιτικό ρεπορτάζ, στήν ἀρχή μοῦ ἀνετέθη ἡ κάλυψη τοῦ Ὑπουργείου Μεταφορῶν.

Τό φθινόπωρο τοῦ 1994 ὁ κύριος Ἀθανασιάδης μοῦ ἀνακοίνωσε τήν μετακίνησή μου στό πολιτικό ρεπορτάζ ὑπό ἕναν ὅρο: νά ἀναλάβω (στήν θέση τοῦ νῦν Προέδρου τῆς ΕΡΤ Γιάννη Παπαδόπουλου) τό ρεπορτάζ Ὑπουργείου Προεδρίας, τοῦ ὁποίου προΐστατο ὁ δύσκολος Ἀναστάσης Πεπονῆς. Ἀποδέχτηκα τήν πρόταση. Εἶχα τό πτυχίο τῆς Νομικῆς Θράκης, ἤμουν μέλος τοῦ Δικηγορικοῦ Συλλόγου Ἀθηνῶν, μοῦ ἄρεσε τό Συνταγματικό καί τό Διοικητικό Δίκαιο, ὅπως μοῦ τό εἶχαν διδάξει ὁ Κώστας Μαυριᾶς, ὁ Κώστας Ρέμελης καί ὁ Ἀπόστολος Γέροντας –δέν εἶχα λόγο νά ἀρνηθῶ. Ἦταν μιά πολιτικά ἐνδιαφέρουσα ἐποχή ἄλλως τε, γιατί στό παρασκήνιο εἶχαν ἀρχίσει νά ἐκδηλώνονται κινήσεις ἀμφισβήτησης τοῦ Ἀνδρέα Παπανδρέου. Μοιραῖα λοιπόν στό Ὑπουργεῖο αὐτό τό ὁποῖο Κτηματική Ἑταιρεία τοῦ Δημοσίου εἶχε ἀγοράσει ἀπό κάποιον κύριο πού τό εἶχε κερδίσει στά …ζάρια ἀπό τόν ἀρχικό ἰδιοκτήτη του (πασίγνωστο ἔμπορο ὑφασμάτων), γνώρισα τόν γενικό διευθυντή του, Βασίλη Ἀνδρονόπουλο. Τόν πρύτανι τῆς Δημόσιας Διοίκησης. Τό διαμάντι τῆς Δημόσιας Διοίκησης.

Πήγαινα, ἀργά τό μεσημέρι, στό γραφεῖο του στόν τρίτο ὄροφο, ὅταν εἶχε πλέον ἀποφορτιστεῖ ἀπό τίς πρωινές συσκέψεις, ἐπισκέψεις καί διαβουλεύσεις. Ἡ γραμματέας του μόλις διέκρινε κάποιο κενό στό πρόγραμμά του μέ ὁδηγοῦσε στό γραφεῖο. Τό 313. Στά ὅσα χρόνια θά τόν ἐπισκεπτόμουν ὡς δημοσιογράφος δέν μοῦ ἔδωσε ποτέ νομοσχέδιο ὑπό ἐπεξεργασία, ὑπουργική ἀπόφαση, ἐγκύκλιο, ἄλλο δημόσιο ἔγγραφο. Τηροῦσε πάντοτε τόν ὑπαλληλικό κώδικα αὐστηρά. Συζητούσαμε προφορικά. Καί ἄν εἶχες προετοιμαστεῖ σωστά τί νά τόν ρωτήσεις, τότε ἀσφαλῶς εἶχες καί τίς ἀπαντήσεις πού ἀναζητοῦσες.

Ἀποζημιωνόσουν. Ὁ Ἀνδρονόπουλος ποτέ δέν μέ παραπλάνησε, ποτέ δέν μοῦ εἶπε ψέματα, ποτέ δέν μοῦ ἐξωράισε τήν κατάσταση. Ὅταν δέν τοῦ ἐπιτρεπόταν νά πεῖ κάτι γιά ὑπηρεσιακούς λόγους, τό ξεκαθάριζε.

Μέ τόν καιρό διαπίστωσα ὅτι οἱ ἐπισκέψεις αὐτές ἐξελίσσονται σέ ἕνα εἶδος σεμιναρίου, καθώς ἀπολάμβανα μαζί του τήν νομική συζήτηση. Τό πνεῦμα ὑπό τό ὁποῖο λειτουργεῖ ἡ ἑλληνική δημόσια διοίκηση τό ὁποῖο εἶναι τό ναπολεόντειο: ἡ διοίκηση μπορεῖ νά κάνει μόνο ὅ,τι τῆς ἐπιτρέπει ὁ νόμος. Ἐνῷ τό δικό του ἦταν πιό φιλελεύθερο καί προοδευτικό: ὅτι ἡ διοίκηση μπορεῖ νά κάνει ὅ,τι δέν τῆς ἀπαγορεύει ὁ νόμος.

Συχνά οἱ συζητήσεις ἐξετρέποντο σέ ἀναλύσεις ἀποφάσεων τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας γιά τό πειθαρχικό δίκαιο τῶν δημοσίων ὑπαλλήλων, σέ ἀναλύσεις γιά κοινοτικές ὁδηγίες μέ ἐπιπτώσεις στό ἐθνικό δίκαιο, σέ ἤδη ψηφισμένους νόμους, σέ ἀναδρομή γιά τό θέμα τῶν ὀργανισμῶν ὑπουργείων, στήν λειτουργία τῶν ὑπηρεσιακῶν συμβουλίων καί τῶν νομοπαρασκευαστικῶν ἐπιτροπῶν. Ἡ ἰδέα, πώς ζοῦσα ἀπό κοντά τόν μαγικό κόσμο τῆς νομοθέτησης, τό θαῦμα τῆς δημοκρατίας, σέ κάθε ἐπίπεδο, εἴτε εἶναι αὐτό εἶναι ὁ νόμος, εἴτε προεδρικό διάταγμα, εἴτε ὑπουργική ἀπόφαση, εἴτε ἐγκύκλιος, πραγματικά μέ συνάρπαζε.

Ἀπό τίς συναντήσεις μέ τόν Βασίλη κατάλαβα ὅτι ἡ συστηματική μελέτη τῆς Ἐφημερίδας τῆς Κυβερνήσεως μπορεῖ νά σέ ὁδηγήσει σέ ἕναν ἀμύθητο δημοσιογραφικό πλοῦτο πληροφοριῶν ἀλλά καί νά σοῦ ἀποκαλύψει τά χρονοδιαγράμματα τῶν νομοθετικῶν πρωτοβουλιῶν τῶν ὑπουργείων. Ἀρκεῖ νά διαβάζεις μέ τίς ὧρες, αὐτό ἦταν τό μόνο κόστος. Ἐκείνη τήν ἐποχή ἄλλως τε μέ τά ἀποκαλυπτικά ρεπορτάζ μου ἄρχισα νά γίνομαι γιά πρώτη φορά γνωστός στόν χῶρο. Χάρη στήν δημόσια διοίκηση, στήν ἀγάπη μου γιά τήν δουλειά καί στίς τακτικές συναντήσεις μέ τόν Βασίλη Ἀνδρονόπουλο, ἡ συνεργασία μου μαζί του μέ μύησε ἐπίσης σέ ἕναν καινούργιο μαγικό κόσμο. Στόν κόσμο τῶν θεσμῶν.

Στό βιβλίο πού κρατᾶτε ἀνά χεῖρας μπορεῖτε νά διαπιστώσετε ὅτι ὁ Ἀνδρονόπουλος ἐκτός ἀπό τό νά λύνει προβλήματα πού ἀφοροῦν μεταθέσεις, μετατάξεις, ἀποσπάσεις, προαγωγές, διορισμούς, ἀτομικές διοικητικές πράξεις γενικῶς, ἦταν ὁ ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος ἔβαλε τήν ὑπογραφή του σέ τέσσερα σημαντικά νομοθετήματα τῆς νεώτερης Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας:

– Στήν ἐκπόνηση τοῦ ὀργανισμοῦ τοῦ Ὑπουργείου Βορείου Ἑλλάδος, νῦν Μακεδονίας Θράκης, στήν δομή τοῦ ὁποίου ἐντάσσονται καί ὑπηρεσίες τοῦ Ὑπουργείου τῶν Ἐξωτερικῶν σέ εὐαίσθητες ἀκριτικές περιφέρειες.

– Στήν σύλληψη τοῦ ΑΣΕΠ ὡς ἀνεξάρτητης ἀρχῆς γιά τίς προσλήψεις μετά ἀπό μία συνάντησή του μέ τόν ἀντιπρόεδρο τῆς ἀντίστοιχης Ἀρχῆς τοῦ Καναδᾶ καί στήν ἀνάθεση τῆς συγγραφῆς τοῦ ἱστορικοῦ νομοσχεδίου στόν ἴδιο ἀπό τόν Ἀναστάση Πεπονῆ.

– Στήν συγγραφή τοῦ νομοσχεδίου γιά τήν ἵδρυση τοῦ Ἐθνικοῦ Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης μέ ἀπόφαση τοῦ Θανάση Κανελλόπουλου.

– Στήν συγγραφή τοῦ νόμου γιά τίς ἀνεξάρτητες ἀρχές μετά τήν συνταγματική ἀναθεώρηση τοῦ 2001. Ὅσον ἀφορᾶ μάλιστα τό ΑΣΕΠ, τό ὁποῖο στήριξα μέ ὅλες μου τίς δυνάμεις, ὅπως καί τόν Συνήγορο τοῦ Πολίτη ἐπί Νικηφόρου Διαμαντούρου καί Γιώργου Καμίνη, ὀφείλω νά ὁμολογήσω ὅτι ἔζησα ἀπό κοντά τήν δράση τοῦ κυρίου Ἀνδρονόπουλου ὡς μέλους τῆς Ὁλομέλειάς του. Στήν σύνθεση τῆς ὁποίας περιλαμβάνονταν συμπτωματικά καί τέσσερεις ἀπό τούς δικαστές, Ἀρεοπαγῖτες, πού μετεῖχαν στήν σύνθεση τοῦ εἰδικοῦ δικαστηρίου πού δίκασε τόν Ἀνδρέα Παπανδρέου. Μέ τίς γνώσεις του ὁ Ἀνδρονόπουλος ἀνεδείχθη ἐκ τῶν πραγμάτων στόν ἀόρατο πρόεδρο τοῦ ΑΣΕΠ.

Στό βιβλίο πού κρατᾶτε στά χέρια σας διακρίνω τέσσερεις θεματικές.

Ἡ πρώτη εἶναι οἱ σχέσεις τοῦ κυρίου Ἀνδρονόπουλου μέ τούς ἑκάστοτε ὑπουργούς πού γνώρισε κατά τήν διάρκεια τῆς πολυκύμαντης σταδιοδρομίας του στήν δημόσια διοίκηση. Περίπου 40. Ἄν ὑπάρχει ἕνας ἄνθρωπος στόν ὁποῖο ταιριάζει ἡ φράση «ἡ φαντασία στήν ἐξουσία», αὐτός εἶναι ὁ Ἀνδρονόπουλος. Ἦταν χρήσιμος στούς ὑπουργούς ὄχι μόνο λόγῳ τῶν γνώσεών του γιά τήν λειτουργία τῆς διοικητικῆς μηχανῆς ἀλλά γιατί εἶχε κάτι πού δέν εἶχε κανείς ἄλλος: ὑποδείκνυε στούς πολιτικούς του προϊστάμενους δρόμους πού ὁδηγοῦσαν στήν ἐφαρμογή τῶν πολιτικῶν πού ἐπιθυμοῦσαν μέ βάση τόν νόμο καί μόνον αὐτόν.

Τούς προφύλασσε ἀπό τήν παρανομία πού τούς εἰσηγοῦντο ἀνίδεοι σύμβουλοί τους. Οἱ ὑπουργοί πού τοῦ εἶχαν ἐμπιστοσύνη μοιράζονταν μαζί του τούς προβληματισμούς τους γιά τό πῶς μπορεῖ νά ὑλοποιηθεῖ μία πολιτική καί ἐκεῖνος τούς ἔδειχνε πάντοτε τήν νόμιμη ὁδό. Ὅσοι δέν ζήτησαν τήν συμβουλή του βρέθηκαν στήν δύσκολη θέση νά ἀποσύρουν νομοσχέδια ἀπό τήν Βουλή γιά νά ξαναγραφοῦν ἀπό τήν ἀρχή, ὑφιστάμενοι πολιτικό ἐξευτελισμό. Δέν εἶναι τυχαῖο ἄλλως τε ὅτι ὁ Προκόπης Παυλόπουλος, καί ὡς Ὑπουργός Ἐσωτερικῶν καί ὡς Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας, εἶχε τόν Βασίλη μαζί του.

Ἡ δεύτερη θεματική του ἀφορᾶ τίς σχέσεις του μέ τήν ἱεραρχία καί μέ τό ὑπαλληλικό προσωπικό. Θά διαβάσετε ἄπειρες ἱστορίες ὑπονόμευσής του ἀπό ἀνταγωνιστικούς συναδέλφους του, οἱ ὁποῖοι θέλησαν νά τόν θέσουν ἐκποδών ἀπό τίς κορυφαῖες θέσεις τῆς ἱεραρχίας μέ συκοφαντίες στούς Ὑπουργούς .Ὅπως μοῦ ἔλεγε πρόσφατα καί ἕνας ἀρεοπαγίτης «οἱ κεραυνοί πίπτουν ἐπί τῶν κορυφῶν.» Μέ ἑδραία πίστη στόν ἑαυτό του διεξῆλθε μέ ψυχραιμία τίς προκλήσεις αὐτές εἰς βάρος του. Τό ἴδιο ἔκανε, τρίτη θεματική καί μέ τούς συνδικαλιστές, οἱ ὁποῖοι ἦταν σταθερά ἀπέναντί του εἴτε προέρχονταν ἀπό τήν ΠΑΣΚΕ εἴτε προέρχονταν ἀπό τήν ΔΑΚΕ.

Γιατί τούς ἕνωνε ἡ κοινή ἀντίληψη, ὅτι τά ὑπουργεῖα μποροῦν νά διοικοῦνται ἀπό παρέες καί ὄχι ἀπό ὀργανωμένες ἱεραρχίες. Ἡ τέταρτη θεματική πού προκύπτει μέσα ἀπό τήν ἀνάγνωση τοῦ βιβλίου Ἀνδρονόπουλου θά μποροῦσε νά ὀνομαστεῖ τό ἦθος τῆς πολιτικῆς. Μέσα ἀπό τίς ἀναμνήσεις τοῦ γενικοῦ διευθυντῆ ξεπροβάλλει ὁ Κωνσταντῖνος Καραμανλῆς νά κατσαδιάζει ἕναν ὑπουργό του πού ἐπιχείρησε νά δώσει αὐξήσεις μέ πλασματικές ὑπερωρίες σέ δημόσιους ὑπαλλήλους καί νά χαρακτηρίζει τήν μέθοδο αὐτή ἀνήθικη. Ξεπροβάλλει ὁ Κωστῆς Στεφανόπουλος, ὁ ὁποῖος ἐπέστρεψε στήν ὑπηρεσία ἐντελλομένων τοῦ ὑπουργείου του τό ποσόν πού περίσσεψε ἀπό ἡμερήσια ἐκτός ἕδρας ἀποζημίωση μετά ἀπό ταξίδι στό ἐξωτερικό. Ξεπροβάλλει ὁ Γεώργιος Ράλλης, πού μπῆκε μπροστά ὡς ἀσπίδα στόν διευθυντή του, ὅταν διεξήγαγε ἀξιοκρατικά μία διαγωνιστική διαδικασία γιά νά τόν προστατεύσει ἀπό πιέσεις βουλευτῶν. Ξεπροβάλλει ὁ Μιλτιάδης Ἔβερτ, πού ἀξιολογεῖ τούς διευθυντές του καί δίδει κατευθυντήριες γραμμές γιά νόμους πού ἰσχύουν μέχρι τίς μέρες μας. Ξεπροβάλλει ὁ Ἀναστάσης Πεπονῆς, ὁ ὁποῖος παρῃτήθη ἐπειδή ἡ διοίκηση τῆς Ὀλυμπιακῆς Ἀεροπορίας ἐπί ΠΑΣΟΚ ἐξευτέλισε στήν πράξη τόν νόμο πού ἔφερε τήν ὑπογραφή του.

Ξεπροβάλλει ὁ μεταρρυθμιστής Ἀλέκος Παπαδόπουλος, ὁ ὁποῖος ἤθελε νά διατηρήσει μέ διάταξη, παρά τόν νόμο, τόν Ἀνδρονόπουλο στήν θέση του. Δεδομένου ὅτι τήν ἐποχή ἐκείνη τό Ὑπουργεῖο Προεδρίας ἦταν πρωτοκλασᾶτο καί ἀνετίθετο σέ κορυφαῖα στελέχη τοῦ ΠΑΣΟΚ εἶχα καί ἐγώ τήν εὐκαιρία νά γνωρίσω ἀπό κοντά τόν Πεπονῆ, τόν Ποττάκη, τόν Τσοχατζόπουλο, τόν Παπαδόπουλο, τήν Παπανδρέου, τόν Σκανδαλίδη, τόν Καστανίδη, τόν Μπένο, τόν Λοβέρδο καί ἄλλους. Ἡ πολιτική εἶναι διαφορετική ὅταν τήν βλέπεις ἀπό μέσα, καί γι’ αὐτό ἡ θητεία μου δίπλα στόν Βασίλη μέ ἐκπαίδευσε νά μπαίνω στά παπούτσια τῶν πολιτικῶν, καί ἄλλοτε νά εἶμαι ἐπιεικής μαζί τους γνωρίζοντας τί ἀντιστάσεις καί τί ἀδράνειες συναντοῦσαν στήν προσπάθειά τους νά ἐφαρμόσουν τήν πολιτική τους καί ἄλλοτε νά εἶμαι πολύ αὐστηρός. Ὅταν χρησιμοποιοῦσαν τό ὑπουργεῖο γιά νά κάνουν φιγούρα!

Καμμιά φορά «συμμετεῖχα» καί ἐγώ στήν συγγραφή νόμων! Ἦταν μεγάλη μου χαρά πού ὁ Κώστας Σκανδαλίδης υἱοθέτησε κάποτε μιά γραπτή εἰσήγησή μου γιά τήν Ἑνοποίηση τῶν Σωμάτων Ἐπιθεώρησης Δημόσιας Διοίκησης. Κάτι τελευταῖο: στό βιβλίο ὁ Βασίλης περιγράφει ὅτι τρεῖς ὑπουργοί, ὁ Θανάσης Κανελλόπουλος, ὁ Μιλτιάδης Ἔβερτ καί ὁ Ἀλέκος Παπαδόπουλος θέλησαν νά τόν βραβεύσουν, ἀλλά δέν πρόλαβαν γιατί ἀντικαταστάθηκαν. Ἄν καί θεωρῶ ὅτι ποτέ δέν εἶναι ἀργά ὅταν πρόκειται γιά μία προσωπικότητα τῆς ἐμβέλειας τοῦ Ἀνδρονόπουλου πού βράβευσε ὁ ἐπίτροπος Κριστόφερσεν, θεωρῶ ὅτι ἡ πρωτοφανής διακομματική ἀποδοχή πού ἀπολαμβάνει ὁ Βασίλης Ἀνδριανόπουλος στό πολιτικό οἰκονομικό καί τόν δημοσιογραφικό κόσμο, εἶναι τό μεγαλύτερο βραβεῖο τοῦ κόσμου! Θεωρῶ τόν ἑαυτό μου εὐλογημένο πού τόν γνώρισα. Ἔκανα συζητῶντας μαζί του δωρεάν διδακτορικό καί μεταπτυχιακό στό Δημόσιο Δίκαιο.

(Πρόλογος στό βιβλίο τοῦ μακράν καλύτερου Ἕλληνα δημόσιου ὑπάλληλου μετά τόν πόλεμο, Βασίλη Ἀνδρονόπουλου, «Στιγμιότυπα μιᾶς 50ετίας στήν Δημόσια Διοίκηση», ἐκδόσεις «Πληθώρα». Ἔφυγε χθές ἀπό τήν ζωή σέ ἡλικία 86 ἐτῶν. Στήν σύζυγό του Νταίζη καί στήν θυγατέρα του Μαίρη, μέ τήν ὁποία ἔγραψαν μαζί τήν καταπληκτική ἑρμηνεία τοῦ Ὑπαλληλικοῦ Κώδικα Παυλόπουλου –«Σάκκουλας», 2022– τά θερμά μας συλλυπητήρια!)