ΟΡΙΣΜΕΝΑ πράγματα ἀγγίζουν τό ὅριο τῆς μεταφυσικῆς
Προχθές ἔφυγε ἀπό τήν ζωή ὁ Κώστας Καζάκος. Χθές ἔφυγαν ἀπό τήν ζωή ἡ Εἰρήνη Παπᾶ καί ὁ Δημήτριος Παντερμαλῆς. Σήμερα ἐγκαινιάζεται στήν Ὁδό Πειραιῶς στό ὁμώνυμο Ἵδρυμα ὅπου εὑρίσκεται καί ὁ τάφος τοῦ μεγάλου σκηνοθέτη μας, ἡ Ἔκθεση «Μιχάλης Κακογιάννης, ὁ κόσμος του, ὁ κόσμος μας».
Ὁ Κακογιάννης θεωροῦσε τόν Καζάκο πολύ μεγάλο ἠθοποιό (εἶχε ὑποδυθεῖ σέ παραστάσεις του τόν Ἀγαμέμνονα) καί τοῦ πρότεινε νά μετακομίσει στήν Ἀμερική καί νά παίξει στήν φημισμένη ταινία «Ὁ Ταχυδρόμος κτυπᾶ δύο φορές». Ὑπῆρχε ρόλος γι’ αὐτόν. Ἀλλά ὁ Καζάκος ἤθελε νά μείνει στήν Ἑλλάδα, νά παίζει ἐδῶ καί νά τραγουδᾶ Ἐλύτη (ὅπως τό 2013 στήν ἐκπομπή μου στήν ΕΡΤ, εὐλογημένη ἡ ὥρα πού τό ἔζησα) «Τῆς ἀγάπης αἵματα / τῆς πατρίδας μου πάλι ὁμοιώθηκα / μές στίς πέτρες ἄνθισα καί μεγάλωσα / Τῶν φονιάδων τό αἷμα μέ φῶς ξεπληρώνω / Μακρινή μητέρα, Ρόδο μου Ἀμάραντο».
Ἡ Εἰρήνη ἐπίσης συνδεόταν μέ τόν Κακογιάννη, ὁ ὁποῖος εἶχε ὡς σημαία του τήν σκέψη, ὅτι τό ἐθνικό εἶναι ἡ ρίζα τοῦ κόσμου. Πώς ὅσο πιό βαθιές μπορεῖ νά εἶναι οἱ ρίζες μιᾶς ταινίας τόσο πιό διεθνής μπορεῖ νά γίνει. Ἡ Παπᾶ εἶχε ὑποδυθεῖ σέ παραστάσεις τοῦ Κακογιάννη τήν Ἰφιγένεια. Τηλεφώνησα χθές στήν ὑπεύθυνη τοῦ Ἱδρύματος Κακογιάννη καί ἀγαπημένη φίλη Ξένια Καλδάρα καί συμφωνήσαμε ἀμέσως: «Τί περίεργο! Λές καί μέ τήν Ἔκθεση ὁ Μιχάλης τούς ὑποδέχεται στήν ἀγκαλιά του! Ἀκόμη καί τόν Παντερμαλῆ πού ἀνακάλυψε μέ τίς ἀνασκαφές του τό “Δίον”, λάτρευε ὁ Μιχάλης αὐτούς πού ἔφερναν στό φῶς τόν πολιτισμό μας». Θυμᾶμαι τόν ἀείμνηστο Παντερμαλῆ στήν μαγνητοσκόπηση τῆς συνέντευξης πού ἔκανα στήν ΕΡΤ μέ τόν Ὑπουργό Πολιτισμοῦ Ἀντώνη Σαμαρᾶ στό Μουσεῖο τῆς Ἀκρόπολης τόν Ἰούνιο τοῦ 2009, μία μέρα πρίν ἀπό τά ἐγκαίνιά του ἀπό τόν Κώστα Καραμανλῆ, ὁ ὁποῖος εἶχε φέρει ἐπαξίως εἰς πέρας ἕναν διαχρονικό στόχο τοῦ θείου του Κωνσταντίνου Καραμανλῆ. Ὁ καθηγητής καί Πρόεδρος τοῦ Μουσείου μᾶς εἶχε πάρει ἀπό τό χέρι (εἶχε ἐγκατασταθεῖ καί κοιμόταν, ὅπως καί ὁ Σαμαρᾶς γιά μέρες μέσα στό Μουσεῖο μέχρι νά τελειώσει!) καί μᾶς ἔκανε μιά συγκλονιστική πριβέ ξενάγηση πρίν ἀνοίξουν οἱ πύλες του. Ἄλλη εὐλογία αὐτή, νά σέ ξεναγεῖ στίς Καρυάτιδες ὁ καθηγητής καί στά ἀετώματα τοῦ Παρθενῶνα ὁ Ὑπουργός καί μετέπειτα πρωθυπουργός –ἀπό ἐκεῖνες πού μόνο ἡ δημοσιογραφία σοῦ χαρίζει.
Αὐτό πού ἑνώνει τήν Παπᾶ, τόν Κακογιάννη, τόν Καζάκο, τόν Παντερμαλῆ, ὅλη αὐτήν τήν γενιά, ἦταν ἡ βαθιά πίστη της στήν ἑλληνικότητα.
«Ἡ ἐντοπιότητα ἐξασφαλίζει τήν οἰκουμένη» λέει ὁ Κακογιάννης στήν βιογραφία του στόν Χρῆστο Σιάφκο. Ἡ Εἰρήνη Παπᾶ εἶναι τό πλέον ἀντιπροσωπευτικό δεῖγμα αὐτῆς τῆς βαθειᾶς ἑλληνικότητας λόγῳ τῆς διεθνοῦς καρριέρας της. Ἔτσι ὅταν ἡ Καλδάρα σέ παλαιότερη ἐπίσκεψή μου στό Ἵδρυμα τό 2016 μοῦ εἶπε μιά μέρα ὅτι βιαζόταν νά φύγει, τήν ρώτησα ἀπό περιέργεια. «Γιά ποῦ τό ἔβαλες, Ξένια;» «Πάω στό Φάληρο. Θά περπατήσουμε μαζί μέ τήν Εἰρήνη, θέλει νά πάρει τόν ἀέρα της…» μοῦ εἶπε τότε. Δέν εἶχε τύχει νά γνωρίσω τήν Παπᾶ καί ἤθελα πολύ νά κάνω μιά συνέντευξη μαζί της. Ἦταν ὅμως ἀργά. Ἡ Παπᾶ εἶχε ἀρχίσει νά χάνει σταδιακά τήν ἔλλογη ἐπαφή της μέ τόν κόσμο. Θεώρησα ὡστόσο τόν ἑαυτό μου τυχερό ὅταν κυκλοφόρησε ἐκτός ἐμπορίου τό βιβλίο τοῦ Βασίλη Καββαθᾶ Ἡ ἀπεσταλμένη τῶν Θεῶν. Μέ αὐτήν τήν προσφώνηση τήν ὑποδέχθηκαν κάποτε στό Μεξικό. Στίς ἀνέκδοτες φωτογραφίες πού δημοσιεύονται σέ αὐτό, διακρίνει κανείς τό ἀκατέργαστο βλέμμα τῆς Ἑλλάδος. Τό ἀνυπότακτο βλέμμα τοῦ Πολέμου. Τήν κατά Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες Ἀνυπότακτη ψυχή της. Ἄν φωνή τοῦ πολέμου τοῦ 1940 ἦταν ἡ Βέμπο, κοιτῶντας σήμερα ἀναδρομικά τίς φωτογραφίες, μπορῶ μέ βεβαιότητα νά ἰσχυριστῶ πώς πρόσωπο τῆς Ἑλλάδος θά μποροῦσε νά εἶναι ἡ Εἰρήνη. Γυναῖκα, μάνα, ἀδελφή, Μπουμπουλίνα· ὅλα. Μέ στοιχειώνει μία φράση της πού διάβασα στό βιβλίο τοῦ Βασίλη Καββαθᾶ, γιατί ἀντικατοπτρίζει τό κυρίαρχο αἴτημα τῶν καιρῶν μας. Καιρό τώρα ἀναζητῶ τήν φράση πού μπορεῖ νά μᾶς ὁρίσει γιά τίς ἑπόμενες δεκαετίες καί τήν ἀνακάλυψα στίς ἐξομολογήσεις τῆς Εἰρήνης Παπᾶ: «Αὐτή τήν ἐποχή μεθοδεύω τήν ἔξοδό μου στόν κόσμο. Πατάω σέ μία σανίδα πού λέγεται θράσος!». Σέ αὐτήν τήν φάση δέν βρίσκεται σήμερα ἡ πατρίδα μας, μετά τό θριαμβευτικό καλοκαίρι; Στήν μεθόδευση γιά τήν ἔξοδό της στόν κόσμο;
Προτείνω, λοιπόν, σήμερα, πού ἀποχαιρετοῦμε τήν Παπᾶ, τόν Παντερμαλῆ, τόν Καζάκο, νά κοιτάξουμε καλά τό βλέμμα τῆς Εἰρήνης καί νά κρατήσουμε τήν ὁρμήνια της: «Νά ἀνέβουμε στή σανίδα τοῦ καλῶς ἐννοούμενου θράσους»! Ἔρχεται ἡ στιγμή πού ἡ Ἑλλάδα θά σηκώσει πραγματικά κεφάλι ξανά! Ἄς σερφάρουμε πρῶτοι! Μέ θράσος!
