Ἀπό τό ἀρχεῖο τῆς «Ἑστίας», 8 Μαΐου 1919
Ἡ ἐφημερίς «Ἀμάλθεια» τῆς Σμύρνης ἀναφέρει εἰς τό τελευταῖον της φύλλον, ὅτι ἀρκετοί Τοῦρκοι ἐθεάθησαν διερχόμενοι ἀσκεπεῖς τάς ὁδούς. Καί ἡ Σμυρναϊκή συνάδελφος ἐξηγεῖ τό περίεργον φαινόμενον κατά ἕνα τρόπον πράγματι ἀνέλπιστον. Οἱ μέλλοντες ὑπήκοοι τῆς Ἑλλάδος ἐθεώρησαν, φαίνεται, ὅτι ὑπό τό νέον Καθεστώς δέν θά τούς ἐπετρέπετο νά φέρουν τό ἐθνικόν των κάλυμμα, τό ὁποῖον εἶνε ταυτοχρόνως καί θρησκευτικόν κάλυμμα. Ἐφαντάσθησαν ἴσως, κρίνοντες ἐξ ἀναλογιῶν ἄλλων, ὅτι ὁ Ἑλληνικός στρατός θά ἤρχετο νά περάσῃ ἐν στόματι ρομφαίας πάντα ἀλλόδοξον καί ὅτι, ἑπομένως, τά ἀθῶά των φέσια θά ἐγίνοντο ἐπικίνδυνος στόχος. Ὑπέθεταν, πιθανώτατα, ὅτι ἡ ζωή των ὑπό τό φέσι ἦτο πλέον ζωή μαρτυρίου δι’ αὐτούς. Ἴσως καί νά ἐπροθυμοποιήθησαν νά δείξουν τήν νομιμοφροσύνην των καί τήν ὑποταγήν των εἰς τό νέον Καθεστώς μέ τήν θυσίαν τοῦ καλύμματός των. Καί ἐπέταξαν τά φέσια των!
Ἀλλά ταυτοχρόνως δέν ἠθέλησαν νά τά ἀντικαταστήσουν μέ ὁποιουδήποτε εἴδους Εὐρωπαϊκόν κάλυμμα, ἤγουν σκληρόν, ρεμπούμπλικαν, ἡμίψηλον ἤ ψαθάκι. Ἡ θυσία θά ἦτο, ὁμολογουμένως, ὑπερβολική. Τό νά θέσῃ κνείς τόν ἐθνισμόν του καί τήν θρησκείαν του εἰς τήν σκιάν, διατηρῶν ἀμφότερα εἰς τήν καρδίαν του, εἶνε, ἐπί τέλους, ἀνεκτόν ἀπό μίαν θρησκευτικήν συνείδησιν. Ἀλλά τό ν’ ἀλλαξοπιστήσῃ;
Καί οἱ νέοι μας ἀδελφοί ἐθεώρησαν, φαίνεται, τήν ἀντικατάστασιν τοῦ φεσιοῦ των μέ οἱονδήποτε ἄλλο κάλυμμα ὡς καθαράν ἀλλαξοπιστίαν. Ἐπέταξαν λοιπόν τά φέσια των, ἀλλά καί ἔμειναν ξεσκούφωτοι. Καί περιφέρονται ἀσκεπεῖς εἰς τάς ὁδούς τῆς Σμύρνης, πρᾶγμα ποῦ ἠμπορεῖ νά εἶνε θαυμάσιον ὑπό ὑγιεινήν ἔποψιν, ἀλλά δέν θά εἶνε, ὑποθέτω, καθόλου εὐχάριστον δι’ ἕνα ἄνθρωπον, ὁ ὁποῖος ἐσυνήθισεν εἰς ὅλην του τήν ζωήν νά ἔχῃ σκεπασμένην διαρκῶς τήν κεφαλήν του, ἀκόμη καί μέσα εἰς τόν ναόν τοῦ Θεοῦ του.
Ὁπωσδήποτε οἱ ἀσκεπεῖς Ὀθωμανοί τῆς Σμύρνης, ἀσκεπεῖς ἐκ λυπηρᾶς παρεξηγήσεως τῶν Ἑλληνικῶν διαθέσεων, τῆς Ἑλληνικῆς ἀνεξιθρησκείας καί τοῦ Ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, ἐκίνησαν τήν συμπάθειαν τῶν Ἑλλήνων συμπολιτῶν των. Καί πολύ ὀρθά ἡ Σμυρναϊκή συνάδελφος τονίζει ὅτι κανείς ἐπίσημος ἤ ἀνεπίσημος διωγμός κατά τοῦ φεσιοῦ δέν ὑφίσταται καί εἰδοποιεῖ τούς ἀσκεπεῖς συμπολίτας της, ὅτι δύνανται ἐλευθέρως νά καλυφθοῦν ἐκ νέου, μέ ἀπόλυτον βεβαιότητα ὅτι τά ἐξωτερικά σύμβολα τοῦ ἐθνισμοῦ των καί τῆς θρησκείας των θά μείνουν ἐξ ἴσου σεβαστά, ὅπως καί αἱ πεποιθήσεις των. Ἐάν οἱ Ἕλληνες τῆς Σμύρνης ἔχουν, προσθέτει, τήν ὑποχρέωσιν νά ἀποβάλουν πλέον ἕνα κάλυμμα, τό ὁποῖον τούς ἐπέβαλεν ἡ δουλεία καί τό ὁποῖον ὑπῆρξε δι’ αὐτούς τό θλιβερό σύμβολον τοῦ ραγιᾶ, οἱ Τοῦρκοι ἠμποροῦν ἀξιόλογα νά μένουν Τοῦρκοι καί νά φέρουν καί σήμερον τό φέσι των, ὅπως τό ἔφεραν καί χθές. Καί ὑποθέτω ὅτι, μετά τήν ἄρσιν τῆς παρεξηγήσεως, τά παραλόγως τρομοκρατηθέντα φέσια θά ἔχουν ἐπανεύρει ἤδη τάς θέσεις των καί τήν ψυχικήν των γαλήνην.
Ὁπωσδήποτε, τό παράδειγμα τῶν Τούρκων ἀδελφῶν τῆς Σμύρνης θά ἦτο ἀξιομίμητον διά μερικούς ἐκ τῶν ἐνταῦθα συμπολιτῶν, οἱ ὁποῖοι οὔτε Τοῦρκοι εἶνε, οὔτε φέσι φοροῦν. Φοροῦν, ἐξ ἐναντίας, ἡμίψηλον, ρεμπούμπλικαν ἤ ψαθάκι, καλύμματα δηλαδή, τά ὁποῖα δέν εἶνε ὡς γνωστόν, περιβεβλημένα μέ κανένα ἐθνικόν ἤ θρησκευτικόν συμβολισμόν. Καί ὅμως δέν ἐννοοῦν νά τά ἀποχωρισθοῦν ἀπό τήν κεφαλήν των οὔτε εἰς τάς ἐπισημοτέρας στιγμάς τῆς ζωῆς των. Εἰσέρχονται εἰς τά γραφεῖα, εἰς τά σπίτια, εἰς κάθε ἀξιοσέβαστον ὑπόστεγον, μέ τό περίφημον αὐτό μνημεῖον ἐπί τῆς κεφαλῆς των. Καί ὑπῆρξε πολύ δικαιολογημένη ἡ ἀποστροφή ἑνός δημοσίου ὑπαλλήλου, ἡ ὁποία ἐσημειώθη σήμερον τό πρωί, εἰς κἄποιο δημόσιον γραφεῖον. Ὁ πτωχός ὑπάλληλος, βλέπων ἐνώπιόν του τόν χιλιοστόν ἐπισκέπτην του, φέροντα τήν σχετικήν του ἀπαίτησιν καί τόν πῖλον ἐπί τῆς κεφαλῆς του, ἔχασεν ἐπί, τέλους, τήν ὑπομονήν του καί τοῦ εἶπε:
– Βγάλε τό φέσι σου, κύριε! Κι’ αὐτοί, Χριστιανέ μου, οἱ Τοῦρκοι τῆς Σμύρνης τό βγάλανε!…
ΠΑΥΛΟΣ ΝΙΡΒΑΝΑΣ
