ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ τό βράδυ παρακολούθησα μέ μεγάλο ἐνδιαφέρον τήν παράσταση «The Thread» («Τό Νῆμα») στό Μέγαρο Μουσικῆς
Μία ὄχι συνηθισμένη παράσταση, καθώς βασίζεται ἀποκλειστικά στόν χορό καί τήν μουσική. Χωρίς λόγο. Παρακινήθηκα νά τήν δῶ κατ’ ἀρχάς ἀπό τόν ἄνθρωπο πού εἶχε τήν ἔμπνευση νά παρουσιάσει τούς ἑλληνικούς παραδοσιακούς χορούς σέ μοντέρνα –δυτική– μορφή, μέ τήν φιλοδοξία νά συστήσει τήν Ἑλλάδα στήν διεθνῆ κοινότητα μέσα ἀπό μία νέα ὀπτική: τήν Γεωργία Ἠλιοπούλου. Τήν ἄκουσα νά μιλᾶ μέ πάθος γιά τίς ἀποτυχίες της, τίς ἐπιτυχίες της, τό ὅραμά της γιά τήν νέα Ἑλλάδα στήν ἐκπομπή τοῦ ἐξαιρετικοῦ συναδέλφου Γιώργου Γιανναράκου στήν «Ἑλληνική Ραδιοφωνία» τήν περασμένη ἑβδομάδα καί αἰσθάνθηκα ὅτι μοιραζόμαστε τήν ἴδια ἀγωνία: τήν προβολή τῆς Ἑλλάδος στό μέλλον μέσα ἀπό μία νέα συσκευασία τοῦ παρελθόντος της. Πάντοτε πίστευα καί πιστεύω ὅτι ἄν διαγράφεις ἕνα κομμάτι ἀπό τό παρελθόν, διαγράφεις στήν οὐσία ἕνα κομμάτι ἀπό τό μέλλον. Πάντα πίστευα καί πάντοτε πιστεύω ὅτι οἱ Ἕλληνες «τά εἴπαμε ὅλα» πολύ νωρίς, τό μόνο πού χρειαζόμαστε εἶναι ἀναλόγως τῆς ἐποχῆς νέο περιτύλιγμα «γιά νά τά ξαναποῦμε». Πάντοτε πίστευα καί πιστεύω στήν φράση τοῦ Τάσου Λιγνάδη πού θύμισε ἡ Ἠλιοπούλου (ἀνάλογη ἔχει πεῖ καί ὁ Κακογιάννης), ὅτι «τίποτε δέν γίνεται παγκόσμιο ἄν δέν εἶναι βαθειά τοπικό».
Ἡ παράσταση τό «Νῆμα», τήν μουσική τῆς ὁποίας ἔχει γράψει ὁ σπουδαῖος, ὁ πολύ μεγάλος Βαγγέλης Παπαθανασίου, τήν χορογραφία ὁ καινοτόμος Russell Maliphant καί τά κοστούμια (μεγάλη ἐπιτυχία) ἡ Μαίρη Κατράντζου, ἀξιοποιεῖ δεκαοκτώ χορευτές, ἕξι τοῦ παραδοσιακοῦ καί δώδεκα τοῦ μοντέρνου γιά νά βρεῖ τήν ἄκρη τοῦ νήματος σέ πολλές κουλτοῦρες: ἀπό τόν μῦθο τοῦ Θησέα καί τοῦ Μινώταυρου ἕως τά μοιρολόγια τῆς Ἠπείρου καί τούς Κωδωνοφόρους καί τήν τραγωδία τοῦ Πόντου.
Θεωρῶ ὅτι ἡ σπουδαία αὐτή παράσταση ἔχει τρία μεγάλα πλεονεκτήματα καί ἕνα μειονέκτημα: στήν μιάμιση ὥρα πού διαρκεῖ τό «δρώμενο» ὁ θεατής ἔχει τήν εὐκαιρία νά ἀπολαύσει «πειραγμένους» στίς νότες τούς ἑξῆς χορούς: Κουδούνια (Σοχός Θεσσαλονίκης), Χορός Μαντηλιῶν (Φάρασσα Καππαδοκίας), Κουλουριαστός Ζωναράδικος (Ἕβρου), Τσέστος Ζωναράδικος (Ἀνατολική Ρωμυλία), Πεντοζάλι, Ναστριζίνι (νομός Σερρῶν), Μαλεβιζιώτης (Νομός Ἡρακλείου), Ἀτσαπάτ Σέρα (Πλάτανο Ἀνατολικοῦ Πόντου –Τραπεζοῦντα) Τσάμικο, καί κινητικά μοτίβα ἀπό τούς χορούς Καλές Σκύρου, Σιανός Καρπάθου, Σορουντίνα Καππαδοκίας, Γκάιντα Κεντρικῆς Μακεδονίας, Σοῦστα Κρήτης, Ἀγκαλιαστός Κρήτης, Κόνιαλι Ἰκονίου, Μπάλος Κύθνου κ.ἄ. Στήν πραγματικότητα τό ἐθνικό μας «παλμαρέ» πού ἐπί τρία χρόνια μελέτησε ὁ Maliphant μέ τήν βοήθεια τῶν Ἑλλήνων δασκάλων χοροῦ Ἑλένης Σπαθιᾶ καί Τάκη Καραχάλιου. Τό δεύτερο μεγάλο πλεονέκτημα τῆς παράστασης εἶναι οἱ χορευτές της: Δελῆς, Δημητριάδη, Καραχανίδης, Κόντη, Λέτσου, Μπαγεῶργος, Ντεμελῆ, Ξυραφάκης, Παγανός, Παπαδόπουλος, Παπακωνσταντίνου, Παυλῆς, Σπηλιωτοπούλου, Σταθάτου, Σταυρόπουλος, Σχοινοπλοκάκη, Τσιγγίστρα, Τσώλης.
Συγκινεῖσαι ὅταν βλέπεις νέα παιδιά ἀφιερωμένα μέ τόσο πάθος καί τόση ἀγάπη στήν ἑλληνική παράδοση. Λές «δέν χάθηκε τίποτε». Λές «ἡ Ἑλλάς δέν εἶναι ὅμιλος ἀναμνήσεων». Λές «τό καινούργιο εἶναι ἐδῶ σέ αὐτές τίς νησῖδες καί παλεύει νά γεννηθεῖ μέσα ἀπό τίς ρυτίδες τοῦ παλαιοῦ». Ἔρριξα μιά ματιά στά βιογραφικά τους. Μέ καταγωγές ἀπό τήν Βέροια, τήν Ἄφυτο Χαλκιδικῆς, τήν Βόνιτσα καί τό Ἀγρίνιο, τήν Σπάρτη καί τήν Πάτρα, τά Ἰωάννινα καί τό Μεσολόγγι, τήν Κρήτη καί τήν Ρούμελη καί πολλοί –σημαντικό– γεννημένοι στήν Ἀθήνα, διαπρέπουν στόν χῶρο τους. Μέ σπουδές στόν χορό ἀπό τά τέσσερα καί τά ἑπτά τους καί διακρίσεις στό ἐξωτερικό, κοσμοπολῖτες Οἰκουμενικοί Ἕλληνες, ἐντυπωσιάζουν.
Τούς παρατηροῦσα ἀπό ψηλά στό θεωρεῖο 6 (μαζί μέ τήν συνάδελφο Φαίδρα Βασιλάκη), ἔβλεπα τό πάθος τους στά βήματα χορῶν πού δέν ταιριάζουν μέ τήν καταγωγή τους (ποντιακούς, ζωναράδικους κρητικούς) καί σκεφτόμουν: Ποιά εἶναι αὐτή ἡ δύναμη πού περνᾶ στό μυαλό καί στήν ψυχή σου βήματα πού δέν ξέρεις πῶς γεννήθηκαν καί ποιά αἰτία τά προκάλεσε; Ποιά εἶναι αὐτή ἡ δύναμη πού σέ κάνει νά ἀφήνεσαι στόν ἦχο τῆς λύρας, τοῦ κλαρίνου, τοῦ νταουλιοῦ; Περιττό νά σᾶς πῶ ὅτι τό ἀθηναικό κοινό χειροκρότησε μέ μεγαλύτερη ἔνταση ἀπό κάθε τι ἄλλο τήν κατάθεση ψυχῆς τῶν παιδιῶν στούς Ποντιακούς χορούς. Συγκινητικό.
Τό τρίτο πλεονέκτημα τῆς παράστασης εἶναι ἡ συμμετρία καί ἡ ἁρμονία. Ἡ ἰδιόρρυθμος Δύση. Ὁ Παπαθανασίου καί ὁ Maliphant «πάντρεψαν» ἐκπληκτικά τά κοστούμια τῆς Κατράντζου καί τόν φωτισμό τοῦ Michael Hulls. Τό θέαμα μαζί μέ τόν ἦχο σοῦ λέει ὅτι ἐδῶ δέν εἶναι καθαρή Δύση. Εἶναι ἰδιόρρυθμος Δύση. Δύση μέ στοιχεῖα Ἀνατολῆς. Δύση πού ἐπικοινωνεῖ μέ ἄνεση μέ ἄλλους πολιτισμούς ὅπως ὁ Κινεζικός καί ὁ Αἰγυπτιακός. Δύση μέ ἤχους οἰκείους καί γιά τούς ἀπέναντι ἀπό ἐμᾶς. Δύση-γέφυρα.
Ἡ παράσταση ἔχει καί ἕνα μειονέκτημα γιά τόν Ἕλληνα θεατή. Ὄχι γιά τόν ξένο στόν ὁποῖο ἐπιχειροῦμε νά συστηθοῦμε. Ἠχητικά οἱ χοροί μᾶς φαίνονται «στεγνοί». Ἴσως γιατί λείπει τό τραγούδι. Ἴσως ὅμως καί γιατί ἔχουν ἀφαιρεθεῖ οἱ «χυμοί» ἀπό τίς μελωδίες τους. Ἴσως γιατί ἔχει ἀφαιρεθεῖ-συρρικνωθεῖ τό εὖρος τοῦ ἤχου τους. Ἡ περηφάνειά τους. Ἡ ἀπεραντοσύνη τους. Ἴσως γιατί πρέπει νά μποῦν σέ καθαρά δυτική συσκευασία, χωρίς ταρατατζούμ, γιά νά γίνουν οἰκεῖοι στόν θεατή τῆς Νέας Ὑόρκης, τῶν Παρισίων ἤ τοῦ Λονδίνου ὅπου μπορεῖ νά κάνει καρριέρα τό «Νῆμα». Γιά ὅποιο λόγο πάντως, τό κλαρίνο δέν ἀντηχεῖ, τό νταοῦλι δέν φωνάζει, μᾶλλον κυριαρχεῖ ἡ λύρα πού κλαίει. Ἑστιάζεις περισσότερο στά βήματα καί δευτερευόντως στήν μουσική. Σέ μία ἐπανέκδοση τοῦ ἐγχειρήματος ἴσως ὁ κ. Παπαθανασίου πρέπει νά ἀξιολογήσει (παρατήρηση ἀδαοῦς θεατῆ) τόν στεγνό τρόπο πού ἀποδίδονται μερικοί, ὄχι ὅλοι, ἑλληνικοί χοροί.
Κλείνω: Παρά ταῦτα ἡ γενική αἴσθηση εἶναι ὑπέροχη: Ἑλλάς. Δίπλα μου κάθονταν δύο νεαρές, ἦταν δέν ἦταν εἰκοσιπέντε ἐτῶν. Τούς εἶπα ὅτι μοῦ ἔλειπε ἕνα τέταρτο, ἤθελα ἕναν ἀκόμη τέταρτο χορό. Γιά νά μοῦ ἀπαντήσουν: «Μά τήν Ἑλλάδα τήν ἀνακαλύπτεις μέ τό αἴσθημα τοῦ ἀνικανοποίητου! Πάντα πρέπει νά λείπει κάτι…». Μπορεῖ. Στό φουαγιέ πάντως, μετά τό τέλος τῆς παράστασης, εἶδα κάτι νά πλεονάζει: τήν ὁρμή. Χιλιάδες Ἕλληνες-Ἑλληνίδες μέ φωτεινά πρόσωπα δείχνουν –τό βλέπεις στά μάτια τους– ὅτι ἔχουν ἀφήσει πίσω τους τήν κρίση καί θέλουν νά τρέξουν… Νά ἀναπτύξουν ταχύτητα! Νά ξαναπιάσουν τό «Νῆμα»!
