Πῶς καί γιατί οἱ λαοί
κάνουν λάθος πολιτικές ἐπιλογές
Ο ΚΑΘΕ πολίτης μπορεῖ πάρα πολύ εὔκολα νά διαπιστώσει ὅτι ζοῦμε στήν ἐποχή τῆς ἐκπληκτικότερης ροῆς πληροφοριῶν πού γνώρισε ποτέ ὁ ἄνθρωπος. Ποτέ στήν ἱστορία δισεκατομμύρια ἄνθρωποι δέν εἶχαν τέτοια πρόσβαση σέ μαζική συλλογή πληροφοριῶν ὅπως σήμερα, στήν πρώτη εἰκοσαετία τοῦ 21ου αἰῶνα, ὁ πολιτισμός τοῦ ὁποίου ἑδράζεται, ὅσο ποτέ ἄλλοτε, στήν πληροφορία, τήν ἐπιστήμη, τήν ἐκπαίδευση, τήν κουλτούρα καί, κατ’ ἐπέκτασιν, στόν ἐκδημοκρατισμό τῆς γνώσεως. Αὐτός πού θέλει νά πληροφορηθεῖ καί στήν συνέχεια νά μάθει, ἔχει ἀπίστευτες δυνατότητες. Παρατηρεῖται, ἔτσι, σέ πλανητικό ἐπίπεδο ἕνας ἐκδημοκρατισμός τῆς ροῆς πληροφοριῶν, οἱ ὁποῖες διαδίδονται μέ ἀπίστευτες ταχύτητες καί, ὄχι λίγες φορές, καταρρίπτουν καί κάποια τείχη λογοκρισίας.
Συνεπῶς, ὁ ρόλος τῆς πληροφορίας, σέ συνδυασμό μέ τήν ἀνάπτυξη τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης, στό ἐπίπεδο αὐτῶν πού ἀποφασίζουν εἶναι, χωρίς ἀμφισβήτηση, πιό σημαντικός, πιό σταθερός καί πιό γενικός ὅσο ποτέ ἄλλοτε. Ἔτσι, οἱ ἄνθρωποι τῆς δράσεως ἔχουν τά καλύτερα δυνατά μέσα ὥστε νά γνωρίζουν σέ ποιά δεδομένα μποροῦν νά στηρίζουν τίς δράσεις τους, καί ὅσοι ὑφίστανται ἔχουν κάθε δυνατότητα νά πληροφορηθοῦν πῶς ἐνεργοῦν αὐτοί πού ἀποφασίζουν.
Εἶναι, λοιπόν, ἐξαιρετικά ἐνδιαφέρον νά ἀναζητήσουμε ἄν αὐτή ἡ κυριαρχία, ὁ πλοῦτος, ἡ ἀκρίβεια καί ἡ διάχυση τῆς γνώσεως ὁδηγοῦν, ὅπως θά ἦταν ἀναμενόμενο, σέ καλύτερη διαχείριση τῆς ἀνθρωπότητος ἐν γένει καί τῶν κοινῶν εἰδικότερα. Ὡστόσο, ἡ ἀναζήτηση αὐτή καταλήγει σέ πολλά παράδοξα, πού ἐντυπωσιάζουν τόν ἐρευνητή, ὄχι βέβαια χωρίς νά προκαλοῦν καί βαθειές ἀνησυχίες. Τό πρῶτο φαινόμενο πού μπορεῖ νά καταγράψει κανείς παρατηρώντας τήν διοργάνωση τῆς ροῆς πληροφοριῶν καί τήν ἐπιτάχυνση τῶν διαδόσεών τους εἶναι ἡ παράλληλη αὔξηση τῆς, κατά τόν ἀείμνηστο Ζάν-Φρανσουά Ρεβέλ, «ἄχρηστης γνώσεως». Στήν ἐποχή μας παρατηρεῖται ἕνα μοναδικό φαινόμενο, πού πρέπει νά ὑπογραμμισθεῖ ἰδιαιτέρως: ὅσο αὐξάνεται ὁ ὄγκος τῶν πληροφοριῶν τόσο αὐτοί πού τίς συλλέγουν προσπαθοῦν νά τίς παραχαράξουν, ἐνῶ τήν ἴδια στιγμή οἱ ἀποδέκτες τους τίς ἀποφεύγουν μέ περισσή ἀδιαφορία. Ἀκόμα χειρότερα, σημαντικές μετρήσεις σέ διεθνές ἐπίπεδο ἀποδεικνύουν ὅτι μεγάλο κομμάτι τῆς κοινῆς γνώμης στόν ἀναπτυγμένο κόσμο εἶναι ἐντελῶς ἀδιάφορο στήν γνώση καί θεωρεῖ ὅτι αὐτή εἶναι ἐπικίνδυνη ὅταν διαψεύδει τίς πεποιθήσεις του.
Ἀναπτύσσεται, ἔτσι, ὅλο καί περισσότερο στίς δημοκρατικές χῶρες τό φαινόμενο τῆς «ὀρθολογικῆς ἄγνοιας», πού πρῶτος περιέγραψε ὁ Ἄντονυ Ντόουνς τό 1957 στό βιβλίο του «Μιά οἰκονομική θεωρία γιά τήν δημοκρατία». Στό βιβλίο αὐτό, ὁ συγγραφέας, ἀναφερόμενος στόν νόμο τῆς «ἥσσονος προσπάθειας» ὅταν ἕνας πολίτης ἀναζητεῖ πληροφορίες, τονίζει ὅτι συχνά τό κόστος τῆς ἀναζητήσεως αὐτῆς φαντάζει ὑψηλό, γι’ αὐτό καί οἱ πολῖτες ὑποκαθιστοῦν τήν γνώση μέ τήν ἰδεολογία – πού εἶναι ἑτοιμοπαράδοτη καί εὔπεπτη.
Στήν βάση αὐτῆς τῆς πρακτικῆς, ὅπως ἔγραψε καί ὁ Μανκιούρ Ὄλσον, ὁ πολίτης ἀπαλλάσσεται ἀπό τόν κόπο τῆς ἀναζητήσεως γνώσεων, ἡ ἀπόκτηση τῶν ὁποίων θά μποροῦσε ἀφ’ ἑνός νά ἀνατρέψει «κεκτημένες ἀντιλήψεις» καί ἀφ’ ἑτέρου νά ἔλθει σέ σύγκρουση καί μέ συγκεκριμένα συμφέροντα. Μέ ἄλλα λόγια, ἡ ἰδεολογία ἐπιτρέπει τήν ἀπαλλαγή ἀπό τήν σκέψη, παράλληλα δέ βοηθᾶ καί τήν παραχάραξη τῆς πραγματικότητος. Εἶναι, ἔτσι, εὔκολο γιά τήν ἰδεολογία νά ὑποστηρίξει κανείς ὅτι τό νερό δέν εὐθύνεται γιά τήν ὑγρασία, ἐπειδή γιά τήν ὕπαρξη νεροῦ εἶναι ὑπεύθυνη ἡ ὑπερθέρμανση τοῦ πλανήτη! Μέ τήν ἴδια λογική, τό καπνίζειν δέν ἔχει καμμία εὐθύνη γιά τόν καρκίνο τοῦ πνεύμονος, γιατί αὐτή ἐπιρρίπτεται στίς καπνοβιομηχανίες πού παράγουν τσιγάρα καί στά περίπτερα πού τά πωλοῦν. Κατ’ ἐπέκτασιν, ὁ καπνιστής δέν πρέπει νά χάνει χρόνο γιά νά ἀντλήσει πληροφορίες περί τοῦ καρκίνου τοῦ πνεύμονος, καθ’ ὅσον αὐτές τοῦ παρέχονται ἀπό τήν κυρίαρχη ἰδεολογία. Ἔτσι, γιά τήν ὑπερχρέωση μιᾶς χώρας δέν εὐθύνονται οἱ κυβερνήσεις καί οἱ πολῖτες της ἀλλά οἱ «κερδοσκόποι δανειστές».
Ὑπό αὐτές τίς συνθῆκες, ἡ ἰδεολογία, ἄν καί εἶναι πλήρως ἀναποτελεσματική ὡς πρός τήν ἐπίλυση πραγματικῶν προβλημάτων, ἐφ’ ὅσον δέν προκύπτει ἀπό ἀνάλυση δεδομένων, ἐν τούτοις χρησιμεύει στόν μετασχηματισμό τῆς πραγματικότητος, προκειμένου νά δικαιολογηθοῦν συγκεκριμένες δράσεις. Ὑπερέχει, ἔτσι, σαφῶς τῆς ἀκριβοῦς γνώσεως, ἡ ὁποία ἐκ τῶν πραγμάτων καθίσταται ἄχρηστη. Ὅμως, ἡ ἀχρήστευση αὐτή ἐπιτρέπει στήν ἰδεολογία νά παραχαράσσει μέ ἐκπληκτικό τρόπο τήν πραγματικότητα καί νά μετατρέπει τήν φαντασίωση σέ ἀλήθεια. Διότι, ἐν τέλει, ἡ ἰδεολογία, καί κυρίως αὐτή πού ἔχει τελεολογικό χαρακτῆρα, εἶναι ἕνα μεῖγμα δυνατῶν συγκινήσεων καί ἁπλοποιημένων ἰδεῶν, τό ὁποῖο μεταφράζεται σέ συμπεριφορά.
Μέσα ἀπό τίς γραμμές πού προηγοῦνται, ξεπηδᾶ ἀνάγλυφη καί ἡ νεοελληνική δραματική πραγματικότητα. Αὐτή μιᾶς χώρας ἡ ὁποία, σέ κρίσιμες περιόδους τῆς ἱστορίας της, ἔλαβε ὀλέθριες γιά τό μέλλον της ἀποφάσεις, ἀρνούμενη νά δεῖ τήν πραγματικότητα καί τήν προέκτασή της στό μέλλον. Ἄρνηση πού ὑπαγορευόταν κάθε φορά ἀπό ἀπατηλές καί πλήρως ἀπολιθωμένες ἰδεολογίες, οἱ ὁποῖες ὅμως, μέ κύριο ὅπλο τους τό ψεῦδος, εἶχαν τήν στήριξη ἀνομολόγητων συμφερόντων – αὐτῶν πού ἀκόμα καί σήμερα ἐξυπηρετοῦν οἱ πραιτωριανοί τῶν μέσων μαζικῆς ἐπικοινωνίας καί οἱ ἰσχυροί χρηματοδότες τους. Γι’ αὐτό καί τό αὔριο τῶν νέων τούτης τῆς χώρας εἶναι, στήν καλύτερη περίπτωση, ἄδηλον…
*Ἐπίτιμος Διεθνής Πρόεδρος
Ἕνωσης Εὐρωπαίων Δημοσιογράφων
[email protected]
